Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP)  

23 Şubat 2023

AFAD’ın hazırladığı bir ‘’Türkiye Afet Müdahale Planı’’ (TAMP) bulunuyor… TAMP, Türkiye'de yaşanabilecek her tür ve ölçekteki afet ve acil durumlara etkin müdahale için görev alacak, kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve gerçek kişileri kapsıyor.

Kendi İnternet sayfasındaki (*) ifadelerine göre: ‘’Entegre planlama yaklaşımı ve modüler yapısıyla afet sırasındaki operasyon risklerini en aza indirecek bir sistem’’ olarak tanımlanıyor…

Planın ana çözüm ortakları

Planda merkezdeki ana çözüm ortaklarını şu şekilde veriyor: ‘’Başbakanlık AFAD koordinasyonunda birlikte çalışabilirliğin ön planda olduğu TAMP ile eşgüdüm halinde çalışan ana çözüm ortakları,

Merkezde:

* İçişleri Bakanlığı
* Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı,
* Sağlık Bakanlığı,
* Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
* Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı,
* Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı,
* Gıda Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı,
* Maliye Bakanlığı,
* Türk Kızılayı

İllerde ise İl Afet Müdahale Planı kapsamında Valilik İl Afet ve Acil durum Müdürlükleri koordinasyonunda aynı kurumların taşra teşkilatları.’’

Kendi metinlerinde, ‘’TAMP ile herhangi bir afet anında kimin ne yapacağı ve müdahalenin nasıl bir organizasyon içinde yapılacağı şimdiden belirlenmiş durumda’’ diye ifade ediliyor…

Yine kendi metinlerinde şu ifadeler yer alıyor:

‘’Müdahalede yürütülen hizmetlerin niteliğine göre oluşturulan 28 hizmet grubu bulunuyor. TAMP deprem, sel, heyelan, çığ, yangın, endüstriyel kazalar ve toplu nüfus hareketleri gibi afet ve acil durumlara müdahalede görev alacak hizmet grupları ve koordinasyon birimlerinin rollerini, görev ve sorumluluklarını uzmanlık alanlarına uygun bir biçimde tanımlıyor, afet öncesi, afet sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini belirliyor.’’

‘’TAMP’ın bilişim altyapısı olan Afet Yönetimi ve Karar Destek Sistemi, AYDES, müdahalede görevli olan tüm kurum ve kuruluşların talep ve kaynak yönetimi yapabileceği, oluşturduğu iletişim ağı sayesinde ortak karar-destek mekanizmalarıyla daha hızlı koordinasyona imkan sağlayan web tabanlı bir bilgi sistemidir.’’

‘’TAMP’ı destekleyen unsurlardan biri de afet anında ihtiyaç duyulacak geçici barınma malzemelerinin gerekli yerlerde zamanında ulaşabilmesi için ’Türkiye çapında kurulan 27 Afet Bölgesel Lojistik Depo ve 54 Lojistik Destek (Cep) Depodan 1 tır dakikalar içinde yüklenerek yola çıkabiliyor’ ; Lojistik merkezlerden bir tır dakikalar içinde yüklenerek yola çıkabiliyor, malzemeler uzaktan takip ve kontrol edilebiliyor.’’ (Cümle bozukluğu bana ait değil, kendi metinlerinde böyle geçiyor.)

‘’Sistemin işlerliğini ve toplumsal farkındalığı arttırmak için tüm Türkiye’de düzenli olarak her seviyede eğitim ve tatbikatlar düzenleniyor.’’

‘’Her türlü afet ve acil durum için hızlı, etkili ve kapsamlı bir müdahale organizasyonu oluşturan Türkiye Afet Müdahale Planıyla;

* Daha kısa zamanda, daha geniş alanda, daha çok hayat kurtarılacak...
* Kaynakların etkin kullanımı ile müdahale çalışmaları hızlı bir şekilde gerçekleştirilecek…
* Ekonomik ve sosyal kayıplar en aza indirilecek...
* Kesintiye uğrayan yaşam faaliyetleri en kısa sürede normale dönecek...

Ve plan tanıtımındaki son cümlesi:

‘’Türkiye, Afet Müdahale Planı ile afet ve acil durumlara artık daha hazır....’’

Ve plan tanıtımnda asıl plana yer veriliyor…

Ancaaaaaak, planda çoook büyük eksiklikler bulunuyor…

Planda yer alan eksiklikler

Planda TSK’nın yeri

Napolyon’a atfen rivayet ediliyor… Askerler savaşta geri çekiliyorlardır. Napolyon soruyor: ‘’Neden geri çekiliyorsunuz?’’ Asker: ‘’Efendim geri çekilmemiz için on neden var.’’ ‘’Say!’’ diyor Napolyon... Asker: ‘’Bir; cephanemiz bitti, İki; …’’ Napolyon: ‘’Kes!’’ diyor… ‘’Konu anlaşılmıştır, gerisini saymanıza gerek yok!’’  Ben bu planda onlarca eksiklik bulabilirim ancak birincisini anlatınca artık gerisine gerek yok diyorum…

TSK, dünyanın en güçlü ordularından birisi olarak biliniyor. Denilebilir ki TSK’nin nakliye helikopteri filosu dünyada ABD’den sonra en büyük helikopter filosuna sahiptir. Denilebilir ki TSK’nin nakliye uçakları filosu dünyada ABD’den sonra en büyük nakliye uçağı filosuna sahiptir. Denilebilir ki TSK’nin tank taşıyıcı filosu (iş makinası taşıyabilmek maksadıyla) dünyada ABD’den sonra en büyük tank taşıyıcı filosuna sahiptir. TSK, sahra çadırı, sahra tuvaleti, sahra banyosu, sahra mutfağı konusunda hem en büyük kapasiteye hem de en büyük tecrübeye sahiptir. TSK, araç, gereç, teçhizat, organizasyon, haberleşme, disiplin, yönetim gücü açısından dünyanın sayılı orduları arasındadır. Türkiye'de, TSK kadar güçlü ve organize başka bir kurum bulunmuyor... 



Evet.. TSK’nın gücü böyleyken, ’Türkiye Afet Müdahale Planı’’nda TSK’ne ‘’ana çözüm ortakları’’ arasında yer verilmiyor…. Planı başlangıç kısmında kurum kısaltmalarına yer veriliyor.  Bu kısaltmalarda RTÜK bulunuyor,  THY bulunuyor,   TRT bulunuyor,  o bulunuyor,  bu bulunuyor ancak TSK bulunmuyor… TSK, ancak planın ilerleyen bölümlerinde diğer bakanlıklara ‘’destek unsuru’’ (Destek Çözüm Ortakları) olarak yer veriliyor…





Plan tanıtımında; ‘’İllerde ise İl Afet Müdahale Planı kapsamında ‘Valilik İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri’ koordinasyonunda aynı kurumların taşra teşkilatları’’ İfadesi yer alıyorsa da bu müdürlük planda ‘’İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu (İAADKK)’’ olarak geçiyor….

Planda, ‘’İAADKK, valinin başkanlığında il afet ve acil durum müdürü, belediye başkanı, il özel idaresi genel sekreteri, garnizon komutanı, çalışma gruplarından sorumlu il yöneticileri, mülki idari amirliğince belirlenecek bir muhtar ile sivil toplum kuruluşu temsilcisi ve ihtiyaç duyulan diğer il yöneticilerinden oluşur.’’ diyor… Yani TSK, merkezi planlamada değil de hem diğer bakalıklara ‘’destek grubu’’ hem de ‘’İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’’ içerisinde ‘’garnizon komutanı’’ olarak yer alıyor…

Bu düzenleme şu anlama geliyor: ’’Türkiye Afet Müdahale Planı’’nda TSK’nın üst yönetimi yer almıyor, yani Ordu Komutanlıkları, Kuvvet Komutanlıkları, Genelkurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı ’'Türkiye Afet Müdahale Planı’’nda ‘’ana çözüm ortağı’’ olarak yer almıyor.. Sadece diğer bakanlıkları desteklemede ‘’destek grubu’’ (Destek Çözüm Ortakları) olarak yer alıyor. Planda, sanki TSK, ‘’Meteoroloji Genel Müdürlüğü’’ seviyesinde yer alıyor… Planda, sanki TSK, afet zamanında yardıma gelebilecek komşu ülkenin bir ordusu gibi değerlendiriliyor...

İllerde ‘’İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’’ bünyesinde ‘’garnizon komutanı’’ bulunuyorsa da garnizon komutanın imkânları sınırlı bulunuyor... TSK’ne, ’’Türkiye Afet Müdahale Planı’’nda yer verilmemesiyle, büyük bir afet anında yukarıda bahsettiğim TSK imkânlarını (helikopter filolarını, nakliye uçak filolarını, tank taşıyıcı filolarını -iş makinası taşımak için- vb. gibi imkânları) anında seferber edecek, başka bölgelerden anında birlik kaydıracak irade de yok edilmiş olunuyor…   

Zaten bu nedenledir ki, 06 Şubat 2023 günü 11 ili etkileyen depremde hayati önemdeki ilk iki gün TSK kullanılamıyor. Pardon, Savunma Bakanının ifadesiyle 3000 asker kullanılıyor... Çünkü depreme müdahale edebilecek 2. Ordu ana muharip birlikleri Suriye'de bulunuyor. Bu nedenle deprem bölgesine 3. Ordu'dan, 4. Kolordu'dan, 1. Ordu'dan anında birlik sevk edilmesi gerekiyor... Ancak ne yazık ki TSK'nin helikopter filolarını, nakliye uçak filolarını ve diğer imkânlarını anında kullanacak, deprem bölgesine 3. Ordu'dan, 4. Kolordu'dan, 1. Ordu'dan anında birlik sevk edecek siyasi idrak ve askerî irade de bulunmuyor... Çünkü bu idrak ve irade yok ediliyor...

Halbuki bütün dünya orduları için geçerli genel bir kural bulunuyor: “Asker savaşta düşmanla, barışta ise afetle savaşır.” Bütün dünya ordularında bu böyledir.. Ancak Türkiye'de TSK için bu kural uygulanmıyor...

Plan tanıtımında yer alan ancak olmayan ‘’Başbakanlık’’ makamı

Plan, Cumhurbaşkanlığının 6053 sayılı kararı ile 15 Eylül 2022 tarihinde Resmî Gazete'de yayınlanıyor.  Yani planın yayını tarihinde Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında ''Başbakanlık'' diye bir makam bulunmuyor... Hal böyleyken AFAD'ın İnternet sayfasındaki planın tanıtım kısmında (*) ‘’Başbakanlık AFAD koordinasyonunda birlikte çalışabilirliğin ön planda olduğu TAMP ile eşgüdüm halinde çalışan ana çözüm ortakları merkezde…...’’ diye geçen cümlede ‘’Başbakanlık’’tan bahsediyor.



Halbuki 2017 anayasa değişikliği ‘’Başbakanlık’’ makamını ortadan kaldırıyor.. Yani planın hazırlandığı tarihte Türkiye’de ‘’Başbakanlık’’ diye bir makam bulunmuyor… Ancak planı yapanların bu değişiklikten haberi bulunmuyor!...

Yardıma gelecek diye seçilen iller de aynı fay hattı üzerinde

Planın bir tablosunda afet esnasında yardıma gelecek birinci ve ikinci derecede iller gösteriliyor… Ancak deprem anında yardıma gelecek iller de aynı fay hattından seçiliyor…





Plana göre, örneğin, deprem Kahramanmaraş'ta meydana geldiğinde, aynı fay hattı üzerindeki bulunan Mersin, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Kilis, Hatay, Adıyaman ve Malatya'dan; deprem Hatay'ı vurduğunda ise, Adana, Osmaniye, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Kilis'ten yardım bekleniliyor... Bunun imkânının ve mümkününün olmadığını yaşanan deprem çok acı bir şekilde gösteriyor...

Yetki karmaşası

Halen yürürlükte olan 7269 sayılı ‘’Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun’’un 1. Maddesi ‘’afet halinde alınması lazım gelen acil tedbirlerin alınmasından bölgenin valisini  yetkili kılıyor... (Madde 1: Deprem (Yer sarsıntısı), yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ, tasman ve benzeri afetlerde; … afetin meydana gelmesi halinde bu kanun gereğince alınması lazım gelen acil tedbirlerin ittihazına afetin meydana geldiği bölgenin valisi yetkilidir.) Ancak bu planda sorumluk, yasaya rağmen dağıtılarak yetki karmaşası yaratılıyor. Plana göre illerde: ‘’Yerel Düzey Afet Müdahale Organizasyonu’’, ‘’İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’’ ve ‘’İl Afad Merkezi’’ oluşturuluyor... 





Plan, basit, sade, anlaşılır ve uygulanabilir olmalıdır

Halbuki sivil de olsa askerî de olsa planların; basit, sade, anlaşılır ve uygulanabilir olması, planda emir komuta birliğinin olması gerekiyor... Planda bu haliyle anlaşılmayan çok şey söyleniyor ancak ve ancak elzem olan deprem bölgesinde çadırları, sahra tuvaletini, sahra banyosunu, sahra hastanesini kimin kuracağını açık ve net bir şekilde söylenmiyor... Bu plan, mevcut olmayan büyük bir organizasyonu gerektiriyor... Böylesi büyük bir organizasyonun değil birkaç saatte ayağa kalkmasının, birkaç haftada dahi ayağa kalkmasının imkân ve ihtimali bulunmuyor... Deprem üzerinden 18 gün geçmesine rağmen hala hizmetlerde eksiklik olması bu planın kağıt üzerinde kaldığını gösteriyor... Bu plan, sanki yapılmış olmak için, uygulanmaması için yapıldığı izlenimi veriyor... Zaten de fiiliyatta uygulanamıyor... 

Bütün bu eksiklikler, planın hazırlanmasında ve uygulanmasında liyakatli ve tecrübeli kişilerin yer almadığını gösteriyor...  

Sonuç

Afetlere karşı böylesi bir hazırlığı, planı ve uygulamayı Türkiye’de yapabilecek yegâne güç, bir bütün olarak TSK bulunuyor... TSK dışında başka hiçbir kurumun böylesi bir afetin üstesinden gelme imkân ve ihtimali bulunmuyor. TSK'nin, doğal afetlere karşı yeniden organize edilerek görevlendirilmesi, teşkil ve teçhiz edilmesi gerekiyor... Türkiye’nin bekâsı bunu gerektiriyor... Yaşayarak gördük!  Depremin ilk iki günü müdahalede yaşanan zafiyet binlerce vatandaşımızın enkaz altında devleti beklerken aç, susuz ve soğuktan donarak ölmesine yol açıyor... 

Deprem sonrası, binaları depreme uygun yapmayan mimarlardan, binaları depreme uygun yapmayan, inşaatta, inşaatın ana bileşeni olana demiri, çimentoyu yeterli kullanmayan mütahhitlerden hesap soruyorlar da deprem bölgesi Türkiye'de depreme uygun plan yapmayanlardan, deprem müdahale planında Türkiye Cumhuriyetinin en güçlü kurumu olan TSK'ne ana bileşen olarak görev vermeyenlerden yasal hesap sormak kimsenin aklına gelmiyor...

Arz ederim…

Osman AYDOĞAN

(*) AFAD, ’'Türkiye Afet Müdahale Planı’’ tanıtım metni
https://www.afad.gov.tr/turkiye-afet-mudahale-plani
AFAD: ’'Türkiye Afet Müdahale Planı’’:
https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf