Louis Aragon

21 Ekim 2020

Mademki haftaya şairlerle ve şiirlerle (Edgar Allen Poe: Annabel Lee, Paul Valery: Deniz mezarlığı) başladık, bir başka şair ve onun bir başka şiiriyle devam edeyim o zaman...

Bu sefer de yine Fransa’dan bir şairi, Louis Aragon’u ve onun en güzel eseri olan Türkçeye ‘’Mutlu Aşk Yoktur’’ adıyla çevrilen “Il n’y a pas d’amour heureux” adlı şiirini anlatayım.

Louis Aragon

Louis Aragon (1897 - 1982) çağdaş Fransız ozanlarının en önemlilerinden birisidir. 20. yüzyılın en önemli şiir akımı olan Sürrealizm'in kurucularından birisidir. Louis Aragon, aynı zamanda roman ve deneme yazarıdır. Ününü II. Dünya Savaşı'nda Almanlara karşı gizli karşı koyma hareketiyle artırır…  

Asil adı Louis Marie Andrieux’dir. Louis Aragon takma adıdır ve hep bu adı kullanır. Rus yazar Elsa Triolet ile evlenir. Bütün aşk şiirlerinin karısı Elsa için yazar. Evlenmeden önce Else’ye şunu söyler: "Bayan, ben size âşıksam bundan size ne!..."

Louis Aragon, yıllarca bir kadın için şiir yazar ve sonra da bulduğu o kadına da Else’ye yazmaya devam eder. Aragon, bir şiirindeki "ölmenin sevmekten daha kolay" olduğu dizesini 42 yıl beraber yaşadığı Else’nin ölümü üzerine yazdığı söylenir. Ama nedeni konusu rivayettir ve dedikodu konusu olduğu için burada buna yer vermek istemiyorum…

Louis Aragon, karısı Elsa için yazdığı aşk şiirleriyle dünya aşk şairi, Fransa’nın kurtuluşu için yazdığı şiirlerle Paul Eluard ile birlikte direnme hareketinin yurtsever şairi, Fransa’da ve dünyada bestelenen ve ünlü şarkıcılar tarafından yorumlanan şiirleriyle “şanson” türünün şairi olur…

Şarkıya dönüştürülen şiirlerine örnek olarak Fransız şarkıcı Françoise Hardy’nin yorumladığı bizde ‘’Mutlu aşk yoktur’’ diye bilinen ‘’Il n'y a pas d'amour heureux’’ şarkının bağlantısını yazımın sonunda veriyorum. Zülfü Livaneli'nin ‘’Sus söyleme’’ isimli şarkısının sözleri de Louis Aragon’a aittir. Livaneli şarkının nakaratında da  ‘’Mutlu aşk yoktur’’ diye Aragon’un bir başka şiirinin adını kullanır.

Türkçeye çevrilen şiirleri ‘’Elsanın Gözleri’’ (Kırmızı Yayınları, 2009) adlı kitapta toplanmıştır…

Bugün, Paris metrosunun 7. hattının son durağının adı: ‘’Louis Aragon’’ durağıdır…

Louis Aragon’un sözleri:

Her şair ve yazar aynı zamanda bir filozoftur… Louis Aragon’un her biri aforizme niteliğindeki sözlerini aşağıda sunuyorum..

* Beni sev ya da benden nefret et, ikisi de benim yararıma.. Seversen hep kalbinde olurum, nefret edersen hep aklında.

* Ve insan kırar; göğsüne bastırırken sevdiği şeyi.

* Sakın görünüşe aldanma, görünüşte herkes insandır.

* Bizi seveni elimizin tersiyle iteriz, layık olmayanı ise hakettiğinden fazla severiz. Sonra da bırakıp gitti deriz. Hepsi bu...

‎* İnsan hüznünün sonu yoktur.

* Gitmeden önce düşün; Çünkü döndüğünde bulduğunla, giderken bıraktığın asla aynı olmayacak.

* Aşkın en acımasız yanı; Ağzından çıkmaya cesareti olmayan sözlerin, yürekte fırtınalar koparmasıdır.

* Giden geri dönüyorsa, sevdiğinden değil. Daha iyisini bulamadığındandır.

* Dehanın doğasının ahmaklara yirmi yıl sonra kullanacakları fikirleri vermek olduğunu biliyoruz.

* Ağzınızdan çıkanlara daima dikkat edin. Çünkü bir sözü unutmak bir yüzü unutmaktan çok daha uzun zaman alır.

* Ne zaman ki bir kadını, "dişi'' değil, ''kişi'' olarak görürsek işte o zaman uygar ve medeni bir toplum oluruz.

* Hayal gücün, sevgili dostum, senin hayalinin alamayacağı kadar değerlidir.

* Aşk insana güç veren tek özgürlük yitimidir.

* Gerçeklik, hem iskeleden hem sancaktan saldırıya uğrayan bir gemidir.

Mutlu Aşk Yoktur

Louis Aragon’un en önemli şiirlerinden birisi olan ‘’Mutlu Aşk Yoktur’’ şiiri bir savaş dönemi şiiridir. Aragon bu şiirini İkinci Dünya Savaşı sırasında Fransa Nazi işgali altındayken yazar… Ancak Aragon’un şiirinde söylemek istediği bizde yaygın olarak anlaşıldığı gibi; mutlu aşkın olamayacağı, aşkın hüzünle biteceği, aşkın mutsuzlukla sonuçlanacağı değildir. 

Louis Aragon’un kendi ifadesiyle bu şiirini şöyle açıklar: ‘’Söz konusu mutsuzluk, işgal yıllarının mutsuzluğu. Fransa'nın içinde bulunduğu o acıklı durumda mutlu bir aşk olabilir miydi? (...) Ortak bir mutsuzlukta bireysel mutlulukların olamayacağı teması, o zamanlar işlediğim bu tema, aslında, hemen hemen yazdığım tüm yapıtlarda da var. Gerçekte, bu şiirde ortaya konulan sorun, mutlu aşkın olup olamayacağı değil, mutlu çiftin olup olamayacağıdır. Kadın-erkek çiftini, erkeğin ve kadının en yüce şekli olarak düşündüğümü söylemiştim. Umarım gelecek günler kadın-erkek çiftine mutluluk taşır."

Bir başka açıdan da şunu demek istiyor Aragon; ‘’Mutlu Aşk Yoktur’’ ancak kadın - erkek çiftinin yürütemediği "bakımsız aşk vardır." Söylerdi zaten Cemal Süreyya bir şiirinde:

‘’Bahçelerden geç parklardan köprülerden geç git
Aşklar da bakım istiyor öğrenemedin gitti’’

Erotik edebiyatın pirlerinden Anais Nin'in bir yazısında şöyle yazardı: "Aşk asla eceliyle ölmez. Kaynağını beslemeyi bilmediğimiz için ölür. Körlükten, hatalardan ve ihanetlerden ölür. Hastalanarak ve yaralanarak ölür; yorularak, solarak, matlaşarak ölür." Anais Nin’in söylediği gibi vazgeçtim mutlu aşkı aşk bile yoktur eğer bakım olmazsa, saygı ve sevgi olmazsa, korunmazsa, beslenmezse, ilgilenilmezse…

Fransız felsefeci ve edebiyatçı Roland Barthes’in güzel bir kitabı vardı: ‘’Bir Aşk Söyleminden Parçalar’’ (Metis Yayıncılık, 2010) Barthes kitabında; ‘’Âşık olduğumuzda kullandığımız dil, her zaman konuştuğumuz dilden çok farklıdır’’ der ve ''bir kere ilk mesajı verip, 'seni seviyorum' dedikten sonra sözlerinizle, davranışlarınızla içinizdeki duyguyu karşı tarafa sonsuz bir akış şeklinde tekrarlamalı, ilişkiyi derinleştirmelisiniz’’ diye yazar.

Aşkın bahsedilen bu sorumluluğunu taşıyamayıp mutlu aşkın olmadığına inananlar bu şiire bu anlamı yüklerler… Mutlu aşk tabii ki vardır lakin mutlu olmayı bilmeyen, mutluluğu sürdürmeyi beceremeyen insanlar vardır... Aşktan değil de hüzünden mutlu olan, yaşama sevincini kaybetmiş, kendisi ile kavgalı, çevresi ile kavgalı, mutlu olmasını, aşkı beslemesini öğrenememiş, iki kişilik cenneti cehenneme çeviren insanlar vardır megaloman, melankolik, hüzünlü, kederli, mız mız yeryüzü küskünü, yaşamdan mutlu olmayan, olamayan…

Mutsuz insanlardan değil bir ''mutlu aşk'' beklemek, ''aşk'' bile beklenemez...  Âşık olunacaksa eğer, aşka layık olunacaksa eğer önce mutlu olmasını öğrenmek gerekir…

Dünkü yazımda da yazmıştım: Paul Valery, ‘’çeviri şiiri öldürür’’ derdi… Kim çevirirse çevirsin şiirin hiçbir çevirisi orijinal dili kadar tat ve anlam vermez… Şiir çevrilmez aslında, şiir çevrileceği dilde yeniden yaratılır ve o dile adapte edilir… Bu nedenle aşağıda ‘’Mutlu Aşk Yoktur’’ şiirinin dört ayrı çevirisini, sonunda da her zaman olduğu gibi şiirin orijinalini veriyorum… Tanrı’nın Şiiri’nin bir dizesinin bile tefsir adı altında yüze yakın yorumunun yapıldığı bir dünyada bir faninin şiirinin dört ayrı yorumu olmuş çok görmeyin derim…

Osman AYDOĞAN

Fransız şarkıcı Françoise Hardy: ‘’Il n'y a pas d'amour heureux’’ (Türkçe altyazılı, Cemal Süreyya’nın çevirisi ile: Mutlu Aşk Yok ki Dünyada)
https://www.youtube.com/watch?v=KSjVDiIF6tQ&app=desktop

Mutlu aşk yoktur

İnsan her şeyi elinde tutamaz hiç bir zaman
Ne gücünü ne güçsüzlüğünü ne de yüreğini
Ve açtım derken kollarını bir haç olur gölgesi
Ve sarıldım derken mutluluğuna parçalar o şeyi
Hayati garip ve acı dolu bir ayrılıktır her an
Mutlu aşk yoktur

Hayati bu silahsız askerlere benzer
Bir başka kader için giyinip kuşanan
Ne yarar var onlara sabah erken kalkmaktan
Onlar ki akşamları aylak kararsız insan
Söyle bunları hayatım ve bunca gözyaşı yeter
Mutlu aşk yoktur

Güzel aşkım tatlı aşkım kanayan yaram benim
İçimde taşırım seni yaralı bir kuş gibi
Ve onlar bilmeden izler geçiyorken bizleri
Ardımdan tekrarlayıp ördüğüm sözcükleri
Ve hemen can verdiler iri gözlerin için
Mutlu aşk yoktur

Vakit çok geç artık hayati öğrenmeye
Yüreklerimiz birlikte ağlasın sabaha dek
En küçük şarki için nice mutsuzluk gerek
Bir ürperişi nice pişmanlıkla ödemek
Nice hıçkırık gerek bir gitar ezgisine
Mutlu aşk yoktur

Bir tek aşk yoktur acıya garketmesin
Bir tek aşk yoktur kalpte açmasın yara
Bir tek aşk yoktur iz bırakmasın insanda
Ve senden daha fazla değil vatan aşkı da
Bir tek aşk yok yaşayan gözyaşı dökmeksizin
Mutlu aşk yoktur ama
Böyledir ikimizin aşkı da

Çev: Gertrude Durusoy ve Ahmet Necdet

Mutlu aşk yoktur

Hiçbir şey elinde değildir insanın:
Ne gücü, ne güçsüzlüğü, ne de yüreği.
Açtığını sansa da kollarını, gölgesi bir haçtır onun.
Paramparça olur avucunda sımsıkı tuttuğu mutluluk.
Bir garip, bir acili boşluktur günleri.
Mutlu aşk yoktur.

Bir başka kader için giydirilmiş
Silahsız askerlere benzer hayati.
Çaresiz, kararsız kaldıktan sonra akşamları,
Neye yarar ki sabahları erkenden uyanmaları.
Söyle bunları bir tanem, tut gözyaşlarını.
Mutlu aşk yoktur.

Güzelim, sevgilim, kanayan yaram benim.
Yaralı bir kuş gibi taşırım yüreğimde seni.
Ve onlar bakarlar bilmeksizin, geçerken biz,
Tekrarlayıp ardımdan benim ördüğüm sözleri:
Ve apansız ölürler iri gözlerin için
Mutlu aşk yoktur.

Vakit yok artık öğrenmeye hayati.
Ağlasın birlikte yüreklerimiz gün ışıyıncaya dek.
Küçümencik bir şarki için bile nice mutsuzluk gerek.
Bir ürperişi bile nice pişmanlıkla ödemek.
Bir ezgi için bile nice gözyaşları dökmek
Mutlu aşk yoktur.

Hüsranla bitmeyen aşk yoktur.
Yara açmayan aşk yoktur kalpte.
İz bırakmayan aşk yoktur insanda.
Ve tıpkı senin gibidir vatan aşkı da.
Gözyaşlarına boğulmayan aşk yoktur.
Mutlu aşk yoktur.
İkimizin aşkıdır bu gene de.

Çev: Orhan Suda

Mutlu aşk yok ki dünyada

Aslında hiçbir şey kâr değil insana
Ne gücü ne zayıf yanları ne de yüreği
Gölgesi bir haç gölgesidir kollarını açsa
Ve kırar göğsüne bastırırken sevdiği şeyi
Tuhaf bir ayrılıktır hayati kapkara
Mutlu aşk yok ki dünyada

Hani giydirilmiş erler bir başka yazgıya
İşte o silahsız askerlere benzer hayati
Sabahları o yazgı için uyanmış olsalar da
Tükenmiştirler ve kararsızdırlar akşamları
Söyle yavrum şu sözleri ve sakin ağlama
Mutlu aşk yok ki dünyada

Güzel aşkım tatlı aşkım cibanım derdim
Yaralı bir kuş gibi taşırım seni şuramda
Ve görmeden bakanlar şu halimize bizim
Süzdüğüm sözleri söylerler benden sonra
Ve her şey der demez ölür iri gözlerin uğruna
Mutlu aşk yok ki dünyada

Yaşamayı öğrenmek bizimçin geçti çoktan
Ağlasın gece içinde kalplerimiz yan yana
En küçük şarkiyi mutsuzluktur kurtaran
Her ürperiş borçlu baştan bir hayıflanmaya
Ve her kitar havası beslenir hıçkırıkla
Mutlu aşk yok ki dünyada

Acılara batmamış bir aşk söyle bana
Yıkmamış kıymamış olsun bir aşk söyle
Bir aşk söyle sarartıp soldurmamış ama
İnan ki senden artık değil yurt sevgisi de
Bir aşk yok ki paydos demiş gözyaşlarına
Mutlu aşk yok ki dünyada
Ama şu aşk ikimizin öyle de olsa

Çev: Cemal Süreya

Mutlu sevi yoktur

Hiçbir şeyi sürgit elinde tutamaz kişioğlu
Ne gücünü ne güçsüzlüğünü ve ne de yüreğini
Kollarını açtı sanırken bir haç olur gölgesi
Bir tuhaf bir acili kopmadır günleri
Sıkı sarılmak isterken ezer mutluluğunu
Mutlu sevi yoktur

Yaşamı şu silahsız askerlere benzer
Ki başka bir yazgıyla donatmışlardır onları
Neye yarar sabah erken uyanıp kalkmaları
Çaresiz ve kararsız kalırlar akşamları
Söyle bunları canim gözyaşını tutuver
Mutlu sevi yoktur

Sevgilim güzelim yürekte yaram benim
Bir yaralı kuş gibi taşırım içimde seni
Ve şunlar ki bilmeden izler geçmişimizi
Yineler hep arkamdan ördüğüm sözcükleri
Ve ölmeye can atar koca gözlerin için
Mutlu sevi yoktur

Vakit geç artık çok geç yaşamı öğrenmeye
Ağlasın yüreklerimiz topluca karanlıkta
Bunca mutsuzluk ah küçük bir türkü uğruna
Bir ürperti uğruna bunca sıkıntı bunca
Ve de bunca hıçkırık bir gitar ezgisine
Mutlu sevi yoktur

Hiçbir sevi yoktur ki yoğrulmasın acıyla
Ve hele yurt sevgisi hele özellikle sen
Hiçbir sevi yoktur sarartıp soldurmayan
Ve hele yurt sevgisi hele özellikle sen
Hiçbir sevi yoktur beslenmesin gözyaşıyla
Mutlu sevi yoktur
Ama ikimizin sevisi budur.

Çev: Tahsin Saraç

Il n’y a pas d’amour heureux

Rien n’est jamais acquis à l’homme Ni sa force
Ni sa faiblesse ni son coeur Et quand il croit
Ouvrir ses bras son ombre est celle d’une croix
Et quand il croit serrer son bonheur il le broie
Sa vie est un étrange et douloureux divorce
Il n’y a pas d’amour heureux

Sa vie Elle ressemble à ces soldats sans armes
Qu’on avait habillés pour un autre destin
À quoi peut leur servir de se lever matin
Eux qu’on retrouve au soir désoeuvrés incertains
Dites ces mots Ma vie Et retenez vos larmes
Il n’y a pas d’amour heureux

Mon bel amour mon cher amour ma déchirure
Je te porte dans moi comme un oiseau blessé
Et ceux-là sans savoir nous regardent passer
Répétant après moi les mots que j’ai tressés
Et qui pour tes grands yeux tout aussitôt moururent
Il n’y a pas d’amour heureux

Le temps d’apprendre à vivre il est déjà trop tard
Que pleurent dans la nuit nos coeurs à l’unisson
Ce qu’il faut de malheur pour la moindre chanson
Ce qu’il faut de regrets pour payer un frisson
Ce qu’il faut de sanglots pour un air de guitare
Il n’y a pas d’amour heureux.

Louis Aragon