Dersu Uzala

24 Aralık 2017

Önce film: Dersu Uzala

‘’Dersu Uzala’’; 1975 yılında çekilen Akira Kurosawa'nın yönettiği Rus- Japon ortak yapımı müthiş diyaloglara sahip mükemmel bir filmdir. Filmin çekimi güç koşullar altında iki yıl sürer. Film 1976 yılında en iyi yabancı film Oscar'ını kazanır. Filmin yönetmeni Kurosawa da bu ödülü iki kez kazanan tek yönetmendir. Film, gayet sakin bir şekilde akan ve çok uzun sürmesine rağmen hiç sıkıntı vermeden izlenebilen bir filmdir..,

Akira Kurosowa

Akira Kurosawa ise sinema tarihinin en önemli ve etkileyici yönetmenlerinden biri olarak kabul edilen bir Japon sanatçıdır. Müzik sanatında Beethoven neyse sinema sanatında da Kurosawa odur. Yönetmenlerin Beethoven’idir Kurosawa…

Akira Kurosawa işsiz kaldığı 1960 ve 1970 yılları arası sonrası intihara teşebbüs eder. Ölümden dönen Kurusawa Rusların teklifi ile Dursu Uzala filmini Ruslarla ortaklaşa çeker.

Akira Kurosawa, Rusların bu teklifini; kendi otobiyografisi olan ve çocukluğunu ve yönetmenlik hikâyesini çeşitli anekdotlarla anlattığı ''Cama no abura'' isimli, ülkemizde de  ‘’Kurbağa Yağı Satıcısı’’ (Agora Kitaplığı, 2006) adıyla yayınlanan kitabında, doğduğu ve yetiştiği nehrin suları kirlenince yumurtalarını bırakamayıp çaresizce uzak Sovyet nehirlerine yüzmek ve yumurtalarını buralara bırakmak zorunda kalan bir somon balığının durumuna benzeterek şöyle sorar: ''Japon somonunun doğal olarak yumurtalarını bir Japon nehrine bırakması gerekmez mi?''

Maksim Munzuk

Dersu Uzala rolünü hakkını vererek başarıyla canlandıran 1999 yılında hayata gözlerini yuman sanatçı da Maksim Munzuk idi… Rusya Federasyonu bünyesinde Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyeti olan Tuva (Tıva) bölgesinden olan Maxim Munzuk aktörlük dışında yönetmenlik, şarkıcılık, bestecilik ve folklörik müzik derleyiciliği yapan çok yönlü bir sanatçıdır. Sovyetler Birliği'nde ‘'Halk Sanatçısı'’ ve ‘’Tuva Cumhuriyeti Devlet Nişanı’’ ödüllerini kazanır…

Isaac Schwartz

Filmin muazzam film müziğini de 2009 yılında vefat eden Rus besteci Isaac Schwartz yapar. Isaac Schwartz da film boyunca dağların, tepelerin, ağaçların, bozkırın, rüzgârın, tipinin, doğanın melodisini müziğine işler.

Yüzbaşı Vlademir Arseniev

Vladimir Klavdiyeviç Arseniev (1872 - 1930), Rus Uzak Doğusunda görev yapan askerî haritacı bir subaydır. Arseniev, aynı zamanda botanikçi, kâşif ve yazardır… 20’inci yüzyılın başlarında, Yüzbaşı Vlademir Arseniev, Rus Uzak Doğu'sunda Mançurya Ormanlarında araştırma yaparken, atalarının yaşamından pek farklı olmayan bir hayat süren yaşlı bir Moğol avcı olan Dersu Uzala ile karşılaşır... Yüzbaşı Arseniev bir süre Dersu Uzala ile beraber çalışırlar… Arseniyev, Dersu Uzla adındaki bu bilge adamdan çok şey öğrenir…

Arseniev, işte bu bilge avcı Dersu Uzala ile birlikte Doğu Sibirya’da Ussuri havzasında 1902 ile 1907 yılları arasında yaptığı askerî haritacılık seyahatlerini ‘’Ussuri Diyarında’’ (1921) ve ‘’Dersu Uzala’’ (1923) adlı kitaplarında anlatır… Vlademir Arseniev'in ‘’Dersu Uzala’’ kitabı ülkemizde de aynı adla yayınlanır: ''Dersu Uzala'' (Alter Yayıncılık, 2012) Arseniev’in bugün Vladivostok'ta bulunan aile evi, yazarın adını taşıyan bir müze halindedir.

Arseniev, Dersu Uzala hakkında yazdığı kitapta onun engin doğa bilgisiyle kendisini sıkça şaşırttığını itiraf eder. Aynı şekilde çok iyi bir iz sürücü olan Dersu Uzala, izin hangi canlıya ait olduğunu bilmekle kalmaz aynı zamanda izi bırakan canlının yaşını, cinsiyetini, herhangi bir rahatsızlığı olup olmadığını, izi bıraktığı zaman dilimini, bir olay yaşadıysa olayın niteliğini yine o izden yola çıkarak anlar. Arseniev, Dersu Uzala'nın izlerde gördüğünden çok daha azını kelimelere döküp kendisine aktardığını ve aktarmadığı çok daha fazla şeyi bildiğini düşünür. 

Dersu Uzala filmi neyi anlatır?

Dersu Uzala filmi ise işte bu Rus Haritacı Yüzbaşı Vlademir Arseniev’in 1923 yılında yayınladığı ‘’Dersu Uzala’’ adlı kitabındaki anılarından yola çıkarak çekilir.

İşte bu yaşlı avcıyla bu yüzbaşının yaşadıklarıdır Dersu Uzala... Soğuk kış şartlarında yaşanan ölüm kalım mücadelesi içindeki onurlu bir hikâyedir Dersu Uzala...

Doğru olanın doğa ile savaşmak, doğayı kendimize uyarmak değil, doğa ile birlikte yaşamak olduğu mesajını verir Dersu Uzala… Bizim bu dünyaya ait olduğumuzu ama bu dünyanın bize ait olmadığını anlatır Dersu Uzala…

Şehir denilen dev hapishanelerde ve ev denilen ‘’kutularda’’ tüm özgürlüklerden ve insanın tabiatından tamamen uzak bir nasıl yaşadığımızı bize anlatır, yüzümüze çarpar Dersu Uzala…

Vahşi kapitalizmin canavar kollarında tüketim girdabına kapılarak ‘’tüketici’’ adıyla nesne olarak yok olan insanın yok olmadan önceki doğallığını anlatır Dersu Uzala…

Dersu Uzala fakirdir. Geçimini avcılıkla sağlamaktadır. Dersu bir avcıdır ama aynı zamanda doğanın zor şartlarıyla mücadele edip, geçimini de doğadan sağlamasına rağmen, ona zarar vermekten kaçınan bir avcıdır Dersu Uzala...

Modernitenin antitezidir Dersu Uzala…

Filmden sahneler

İlk karşılaştıklarında Rus asker sorar Dersu Uzala'ya: ''Kimsin sen?'' Ve sorusuna devam eder asker: ''Çinli mi? bir Koreli mi?'' Dersu Uzala cevap verir: ''Hayır, ben bir gezginim!'' Kim olduğuna hayatta verilecek en güzel cevaplardan birisini verir Dersu Uzala. 

Bir gün bir barakaya rastlar Dersu Uzala. Bir süre barakanın içinde ve dışında dolaştıktan sonra eskiyen yerleri onarır ve Yüzbaşı'dan da bir miktar yiyecek ister. Yiyeceği ne yapacağını soran Yüzbaşı'ya Dersu Uzala, onlar ayrıldıktan sonra barakaya gelecek olanları düşünerek yiyecek bırakmak istediğini söyler. Gelecek olan insanları görmeden, tanımadan, kim olduklarını bile bilmeden böylesi bir şeyi düşünen sanki eski bir Anadolu bilgesidir Dersu Uzala....

Birgün ormanda bir kaplan kafileyi takip eder. Kaplanın vurulma riski vardır. Dersu kaplanla konuşur, kaplana vurulmasın diye kaçması için yalvarır, bağırarak söyler kaplana; ''Neden bizi takip ediyorsun? Bizim seninle işimiz yok bu tayga hepimize yetmez mi? Ormanda yeterince yer yok mu?"

Dersu ormanda hiç suçu olmayan kaplanı yanlışlıkla öldürdüğü için doğa ananın adaletinde kendisinin de cezalandırılacağını düşünür. Vicdan azabının hükmünü doğa anaya bırakır. Bu nedenle kendini her gün bir parça daha yer, bitirir.

Dersu Uzala, bakışlarını gökyüzüne kaldırır, sonra etrafına bakınır. Bir süre sessiz kaldıktan sonra, “Toprak, dağlar, ormanlar - hepsi insanın aynısıdır. Terliyorlar,” diye cevap verir. Sonra elini kulağına götürerek, “Dinle,” der… “Nefes alıp veriyorlar. İnsanlar gibi.”

Bir gün Yüzbaşı'yla beraber tabiatın vahşi pençeleri arasında kalakalınca bir an bile bocalamaz ve hayata sımsıkı sarılır Dersu Uzala. Kendisi ayakta kaldığı gibi Yüzbaşı'sını da ölümden kurtarır... Dersu Uzala'ya bir hayat borçlu olan Yüzbaşı, minnetle teşekküre hazırlanırken Dersu Uzala son derece aldırışsız, şöyle der: ''Beraber geldik, beraber çalıştık, teşekkür gereksiz."

Yüzbaşı, görevi bitip dağlardan ayrılırken Dersu Uzala'ya onu da şehre götürmek istediğini söyler. Yüzbaşı gerçekten bu yaşlı adamı sevmiştir. Yarım ağızla yapılan tekliflerden değildir yaptığı... Şehri düşünürken Dersu'nun yüzünün aldığı imrenme hali görülmeye değerdir. Fakat o, dağlarda kalmayı seçecektir. Kendisine para vermeyi teklif eden Yüzbaşı'ya teşekkürlerini bildirirken "alınteri" ile kazanmanın her şeyden daha yüce olduğunu söylemez ama hal ve hareketleri bunu bağırmaktadır… Avlayacağı somonları satarak kazanacağı paraların kendisine yeteceğini düşünmektedir çünkü o. Dersu Uzala yüzbaşının bu teklifini nazikçe reddeder: "Hayır yüzbaşı, teşekkür ederim. Vladivostok'a gidemem. Orada ne yapabilirim ki? Avlanamam, samurlara tuzak kuramam. Şehirde yaşarsam hemen ölürüm." 

Beş yıl sonra

Yüzbaşı, beş yıl sonra görev için kendini tekrar dağlarda bulduğunda içinde hep Dersu Uzala'yla karşılaşma ümidi vardır. Rütbesine ve karşısındakinin kim olduğuna bakmaksızın Dersu Uzala'yı arar. Yüzbaşı, Dersu Uzala'yı bulduğunda ona hasretle sarılır.  Yüzbaşı Arseniev ile Dersu Uzala'nın ormanda karşılaştıklarında birbirilerine koşmaları ve sarılmaları esnasında sanki insan annesini, babasını, kardeşini, eşini, çocuğunu bundan daha fazla bir özlemle sarılamayacağı hissine kapılır.

Konuşurlarken Yüzbaşı Dersu Uzala'ya ‘’somon bulup bulamadığını’’ sorar. Ne de olsa aradan epey zaman geçmiştir. Dersu Uzala ise, ‘’çok somon bulduğunu ve iyi para kazandığını’’ söyler. ‘’Peki, paraları ne yaptığını’’ soran Yüzbaşı'ya Dersu Uzala, ‘’onları emanet için bir tüccara verdiğini, onun da paraları kaybettiğini’’ anlatır. Bunları anlatırken, hayata boşvermiş bir ruh haliyle, giden paraya yanmanın anlamsızlığını çağrıştıran bir gülümseme de fırlatır havaya. Kafaya takmadığı bellidir, sonra da bunun lafını hiç etmez. Üzüntüsüne dair hiçbir emare göstermez.

Dersu Uzala’nın Rus Yüzbaşı bağırarak arayışı vardı vadilerde ve dağlarda yankılanan : ''Kapitaaan, Kapitaaaaaaaaaaaaaaan!'' Sanırsınız ki Ferhat Şirin’ine, Kerem Aslı’sına, Mecnun Leyla’sına böylesine bir özlemle bağırmamıştır.

Kar fırtınasındaki ot toplama sahnesi vardı Dersu Uzala'nın... Yüzbaşının Rus aksanıyla çaresizce "Dersu" demesi da ayrı bir hoş duygudur...

Dersu Uzala ateş başında bir şarkı söyler… O şarkıda Dersu Uzala sanki tüm bir hayatı anlatır.

Filmdeki müthiş diyaloglardan sadece bir tanesiydi: Yüzbaşı sorar Dersu Uzala'ya: ''Bir şey mi arıyorsun?'' Yüzbaşı: ''Evet, bir mezarı.'' Dersu Uzala cevap verir: ''Burada henüz kimsenin ölmeye vakti olmadı...''

Yüzbaşı Vlademir Arseniev’in evinde

Viladimir Arseniev'in Dersu Uzala hakkında kaleme aldığı kitapla anlattığına göre Arseniev ile Dersu Uzala 1902'den 1907'e kadar Ussuri ormanlarında kilometrelerce yol alırlar. Bu geziler her ikisini de çok iyi ve yakın dostlar haline getirir. Keşif gezilerinin bittiği 1907'de Arseniev gözleri artık eskisi kadar iyi görmeyen ve bu haliyle avcılık yaparak hayatta kalması neredeyse imkânsız hale gelen Dersu'yu Kabarovsk'daki evinde birlikte yaşamaya davet eder.

Dersu Uzala Yüzbaşı'nın teklifini bu sefer kabul eder. Arseniev'in evine şehre gelmiştir Dersu Uzala. Bir süre evde Arseniev'in misafiridir.

Bir gün eve sucu gelir. Dersu suya para ödeyen Arseniev'in karısına "Niye suya para ödüyorsunuz? Su çok var; nehirlerde, göllerde, yağmur yağdığında. Bu adam bir hırsız!" deyip sucuya saldırır... 

Arseniev'in evi içinde bir masaya çarpar Dersu Uzala... Ve masadan özür diler Dersu Uzala... Çünkü ormanda bir ot çiğnese ondan özür dileyecek yapıdadır Dersu Uzala... Dersu Uzala için bir ağacın, bir odunun, bir karıncanın, bir yaprağın bir insandan hiç farkı yoktur...

Dersu Uzala bir gün Yüzbaşı'ya bu kibrit kutusu gibi evlerde nasıl yaşayabildiklerini sorar... O kış şartlarında evin bahçesine çadırını kurar ve bir süre orada yaşar Dersu Uzala...

Dersu Uzala, Yüzbaşı Arseniev'e minnettar olmakla birlikte dört duvar arasında ikamete ve şehrin boğucu ortamına daha fazla tahammül edemeyerek ayrılmak ister: ‘’Yüzbaşı! Lütfen bırak dağlara gideyim. Şehirde yaşayamam. Odun para, su para, ağaç kesince insanlar kızıyor.’’

Arseniev, Dersu Uzala'nın gitme isteğini üzüntüyle karşılar ancak ona engel olamayacağını anladığında orman koşullarında iyi bir tüfeğin kıymetini bildiğinden kendi tüfeğini hediye ederek onu yolcu eder.

Shakespeare'vari bir son

Shakespeare trajedilerinde, perde kapanırken sahnede kan gölü oluşurdu. Kurosawa da kaderin kahpe cilvesini Shakespeare'vari bir ustalıkla sona saklar:

1908 baharında dostu "kapitan"a veda eden Dersu Uzala, Primorsky Krai'de Amur bölgesine, kendi anayurdu olan Ussuri Nehri'nin kaynağına doğru yayan yola koyulur. Ancak Kabarovsk yakınlarındaki Korfovski istasyonunun yakınlarında elindeki kaliteli tüfeğini almak isteyen bir hırsız tarafından katledilir. Arseniev'in ifadesine göre öldürüldüğü tarih 13 Mart 1908'dir.

Filmin final sahnesinde, Yüzbaşı'nın o boynu bükük, o kolu kanadı kırık halini hatırladıkça hala sızım sızım sızlar içim...

Günümüzde Dersu'nun öldürüldüğü yerden çok uzak olmayan bir yerde, Korfovski köyünde onun hatırasına granit bir kaya yerleştirilmiştir. Bu kayanın etrafında da öğrenciler tarafından dikilen çam ağaçları bulunmaktadır.

Dersu Uzala’ya dair son birkaç söz

Filmi orijinal diliyle izlerseniz Dersu Uzala'nın konuştuğu Moğol dili içinde birçok kelimenin Türkçe olduğunu görürsünüz…

Ve görürsünüz ki sanki eski bir Anadolu bilgesiydi Dersu Uzala...

Ve filmi izledikten sonra görürsünüz ki günümüzde kirlenen sadece hava, toprak ve su değildi: İnsanın ruhu kirlenmişti günümüzde, insanın ruhu! Günümüzde kirlenen insanın ruhu idi hiçbir deterjanın temizleyemediği...

Ve insan ruhunun kirlenmeden önceki haliydi Dersu Uzala...

Hani bugün Pazar ya... Hani hava da ülke gibi, ülkenin, dünyanın gündemi gibi kapalı, kasvetli, karanlık ve boğucu ya... İşte böyle bir zamanda içinizin, ruhunuzun, gönlünüzün açılması için gün boyu evde kalıp izlenebilecek bir filmdir Dersu Uzala!

Sizlere güzel mi güzel, sıcak, sımsıcak bir Pazar günü dilerim…

Osman AYDOĞAN

Filmde orjinal fotoğrafları da gösterilirdi Yüzbaşı Arseniev ile Dersu Uzala'nın ara ara siyah beyaz olarak:

 

Günümüzde Dersu'nun öldürüldüğü yerden çok uzak olmayan bir yerde, Korfovski köyünde onun hatırasına üzerinde adının yazıldığı granit bir kaya yerleştirilmiştir:

Dersu Uzala filminden görüntüler eşliğinde film müziği:
https://www.youtube.com/watch?v=rYgQbhoLtxc

Dersu Uzala filmi, orijinali, Türkçe altyazı eşliğinde:
https://www.youtube.com/watch?v=bp2ihvch45k