Gladyatör

11 Mart 2018

‘’Gladyatör’’ (özgün ismiyle ‘’Gladiator’’) filmi, 2000 yılında ABD ve İngiltere tarafından yapılıyor. Filmde Russell Crowe, Romalı General Maximus’u canlandırıyor. Filmin yönetmenliğini ise Ridley Scott yapıyor. Film 73. Akademi Ödüllerinden, ‘’En İyi Film Ödülü’’ dâhil, beş ödüle lâyık görülüyor. Richard Harris gibi oyuncuları da bünyesinde barındıran filmin çekimleri sırasında hayatını kaybeden Oliver Reed'in eksik planları bilgisayar sayesinde tamamlanıyor. Russell Crowe'un yanında başrollerde Oliver Reed ve Joaquin Phoenix oynuyor. Filmdeki harika diyaloglar, fantastik görüntüler ve ustaca hazırlanmış müziklerle bu film, Ridley Scott’un ilk başyapıtlarından hiç de aşağıda kalmıyor.

İşte bu ''Gladyatör'' filmi, gladyatörlüğün tarihine ve Marcus Aurelius devrine ışık tutuyor. .

Filmi anlatmadan önce kısa bir tarihi bilgi vermem gerekiyor:

Roma İmparatoru Marcus Aurelius

Roma İmparatoru Marcus Aurelius MS 121 – 180 tarihleri arasında yaşıyor. Marcus Aurelius Antoninus Augustus ise tam adı oluyor. Marcus Aurelius, Roma’nın beş iyi imparatorun beşincisi ve sonuncusu oluyor. Marcus Aurelius dönemi, yöneticilik ve iktidarın bilinen tarihi içinde sıradışı bir dönem oluyor. Marcus Aurelius , stoacı bir filozof olarak biliniyor. Marcus Aurelius, sürekli yazıyor. Marcus Aurelius’un yazdıklarından günümüze kalanları ülkemizde ‘’Kendime Düşünceler’’ adıyla yayınlanıyor. (Alfa Yayınları, Roman Yayınları, Oda Yayınları) Platon, yöneticilik için en uygun kişilerin filozoflar olduğunu savunuyor. ‘’Filozoflar kral, krallar filozof olsaydı şehirler ışıl ışıl olurdu’’ sözünü Platon söylüyor. Tarih boyunca gelmiş geçmiş tüm hükümdarlar arasında, belki de çok azı Marcus Aurelius gibi hem filozof, hem de hükümdar oluyor. 

Marcus Aurelius’un, stoacı da olsa, barışçıl da olsa, insancıl bir yaşam biçimi benimsese de 19 yıllık hükümdarlığının 17 senesini savaşlara ayırması büyük bir ironi olarak değerlendiriliyor. Bunun nedeni olarak Roma'nın zor döneminde imparator olması ve imparatorluğun dağılmak üzere olması gösteriliyor. Çünkü Roma, doğuda Pers’ler, batıda ise Cermen ve diğer ırklardan gelen ordularla savaşmak zorunda kalıyor. Harpler kazanılıyor ama bu arada Roma orduları büyük kayıplar veriyor ve devlet maddi sıkıntı içine düşüyor. Ancak Marcus Aurelius imparatorluğu dağılmaktan kurtarıyor ve imparatorluğun birliği sağlıyor. Bu nedenle Marcus Aurelius'un ölümü Pax Romana'nın da sonu olarak kabul ediliyor.

Marcus Aurelius'un kendi kanından Commodus adında bir oğlu bulunuyor ve başka bir kimseyi de evlat edinmiyor. Commodus, Aurelius'un ölümüyle imparator oluyor. Artık Roma’da gerçek anlamda monarşik bir idare başlıyor.

Roma Generali Maximus Decimus Meridius

Marcus Aurelius'un Roma İmparatorluğu'na en parlak dönemi yaşatan bir generali bulunuyorr: General Maximus Decimus Meridius. Maximus, girdiği her meydan savaşından zaferle çıkıyor, ancak Maximus, artık bir an önce kendi kır evine dönerek karısı ve ailesine kavuşmayı hayal ediyor.

General Maximus’un imparatorluk içerisinde yükselmesi karşısında kıskançlığa kapılan tahtın varisi Commodus, general ile ailesinin derhal öldürülmesi emrini çıkarıyor. Generalin ailesi öldürülüyor, kendisi de esir alınarak köle olarak satılıyor. General Maximus köle olduğu sürede bir gladyatör olarak eğitiliyor. Yıllar sonra Roma’ya gladyatör olarak geri döndüğünde tek bir amacı bulunuyor: Yeni İmparator Commodus’u öldürerek karısıyla oğlunun katledilmesinin intikamını almak.

Gladyatör

Gladyatör kelimesinin kökeni '’gladius’’ (kılıç) olduğundan '’kılıçla dövüşen kişi'’ anlamına geliyor. Roma’da önceleri sadece aşağı tabakadan seçilen gladyatörlük, daha sonra bir meslek haline geliyor ve gladyatör yetiştirmek amacı ile okullar açılıyor. Bu okullara da ''Ludus'' adı veriliyor. Roma imparatorlarından Commodus'un da gladyatör oyunlarından hoşlandığı ve bu dövüşlere katıldığı biliniyor. İmparator Honorius, Senatoyu lağvedip MS 404 yılında oyunlara son verinceye kadar bu oyunlar devam ediyor. 

Filozof İmparator ve Gladyatör İmparator

Roma tarihinde Marcus Aurelius, “filozof imparator’’, Marcus Aurelius’un oğlu İmparator Commodus ise “gladyatör imparator” olarak tarihe geçiyor. Bu ikili de filme yer alıyor. Ancak Marcus Aurelius gerçek bir filozofken, Commodus, siyasi beceriksizliğini gizlemek, Roma halkını etkilemek ve Roma halkının dikkatini dağıtmak için gladyatör olarak savaşıyor.

Buraya kadar Roma tarihine dair bir bilgi oluyor. Şimdi artık filmin anlatmanın zamanı geliyor:

Gladyatör filmi

İşte girişte bahsettiğim film, harika diyaloglar, fantastik görüntüler ve ustaca hazırlanmış müziklerle bu Romalı General Maximus’un komutanlıktan köleliğe, kölelikten gladyatörlüğe oradan da cennete, sevdiklerinin yanına gidişini anlatıyor.

Maximus; cesareti ve dürüstlüğü ile saygı gören, zaferlerin şımartamayacağı ve kibre bürüyemeyeceği kadar mütevazı olan bir asker bir general olarak tanınıyor. Maximus, kendi kır evinden ve ailesinden uzakta geçirdiği her günü özlemle sayıyor. Maximus'un aklında sadece evine ve ailesine dönmek bulunuyor. Kafasında hep; ekip biçtiği buğday tarlasında oğluyla oynamak sonra da karısının onları yemeğe çağırmasını hayal ediyor. Maximus, hep elini buğday başaklarına değdirerek tarlada dolaşmanın hayaliyle yaşıyor.

İşte bu filmde; kanlı savaşların ortasında bile, toprağını, yuvasını ve küçük; ama huzurlu dünyasını özleyen bir adamın, entrikalar ortasında gösterdiği cesaret, dürüstlük ve kahramanlığı anlatılıyor.

Filmden bazı sahneler

Filmde; Roma İmparatoru Marcus ölümüne yakın yerine General Maximus'un (filmin kahramanı) geçeceğini oğluna söylüyor. Bunu duyan oğlu Commodus çılgına dönüyor ve babasını öldürüyor. Ardından askerlerine General Maximus'u (Russell Crowe) ve ailesini öldürmeleri emrini veriyor.

Maximus (Russell Crowe), kendini öldürmekle görevli askerleri alt edip kır evine giderken zamanla yarışıyor, atı bile yorgunluktan çatlayıp ölüyor. Ancak evine vardığında artık her şey için çok geçtir. Evinden dumanlar yükseliyor. O buğday tarlalarının hepsi yanıyor. Karısının ve çocuğunun yakılmış ve asılmış cesetlerine sarılıyor. Maximus’un karısını ve çocuğunun ölüsü önünde çektiği acıyı yansıttığı sahne filmin en vurucu anı, en içler acısı sahnesi oluyor.

Maximus daha sonra esir alınarak Ludus (gladyatör okulu) sahibi Proksimo'nun eline düşüyor. Girişte anlattığım gladyatör dövüşlerine başlıyor. Proksimo, eski bir gladyatör olduğundan Maximus'a kendini seyirciye sevdirmesi yönünde taktikler verse de Maximus bunu kendi gibi davranarak fazlasıyla beceriyor. Zaten çok iyi bir general, hem bireysel savaşta hem takımını yönlendirmede çok iyi olduğu ve adaletsiz savaşları bile kazandığı için kısa sürede seyircinin gözdesi oluyor.

Maximus'un, generallikten, köle gladyatörlüğe düşüşünü anlattığı ilk yarım saat filmin en çarpıcı kısmı oluyor. Filmin bu kısmı insana bir Rus atasözünü hatırlatıyor: "Hiç kimse; dilenmeyeceğim, hapse girmeyeceğim dememeli."

Maximus arenalarda geçen yılları boyunca çok önemli bir gerçeği öğreniyor:  İmparatorun gücü ne kadar fazla olursa olsun halkın iradesi ondan çok daha güçlüdür ve intikamını alabilmenin tek yolu imparatorluğunun en büyük kahramanı olabilmekten geçiyor.

Filmde bir sahnede Maximus ve eski askerlerinden Quintus ile konuşma fırsatı yakalıyor. Quintus yaptığı yanlışların, ihanetinin farkındadır ama yine de "ben askerim, itaat ederim" diyerek vicdanını rahatlatmaya çalışıyor. Maximus ise şöyle cevap veriyor: "Herkes doğasında ne varsa ona uygun davranır!"

Filmin iki ayrı sahnesinde Maximus şu iki cümleyi söylüyor:

"Nerede olacağınızı hayal ederseniz orada olursunuz."

"Hayatta yaptıklarımız sonsuzlukta yankılanıyor."

Maximus arenada son dövüş öncesi Commodus'un yüzüne şöyle haykırıyor:

''Benim adım Maximus Decimus Meridius. Kuzey orduları kumandanı, Felix lejyonunun generali ve gerçek imparator Marcus Aurelius'un sadık hizmetkârı. Ayrıca evladı katledilmiş bir baba, karısı katledilmiş bir kocayım. Ve intikamımı er ya da geç alacağım. Ya bu dünyada ya ötekinde!''

Bu sahne filmin İngilizce olanında şöyle geçiyor: ‘’My name is Maximus Decimus Meridius, commander of the armies of the North, General of the Felix Legions, loyal servant to the true emperor, Marcus Aurelius. Father to a murdered son, husband to a murdered wife. And i will take my vengeance in this life or the next!’’

Bu sahne filmin Almanca olanında da şöyle geçiyor: "Mein Name ist Maximus Decimus Meridius, Kommandeur der Truppen des Nordens, Tribun der spanischen Legion, treuer Diener des wahren Imperators, Marcus Aurelius. Vater eines ermordeten Sohnes, Ehemann einer ermordeten Frau und ich werde mich dafür rächen, in diesem Leben oder im Nächsten!"

İşte o zaman Commodus locasında tir tir titriyor. Lucilla (Marcus Aurelius'un kızı) kurtarıcısı gelmiş gibi yerinden heyecanla doğruluyor. Maximus'un sesinde ise intikamını alacağına emin olarak tek bir şüphe bulunmuyor.

Son döğüşten önce Commodus arenaya çıkmadan hile yaparak kapalı bir hücrede kimse görmeden kalleşçe Maximus'u kan kaybedecek şekilde yaralıyor ve askerlerine yarası gözükmeyecek şekilde sarmalarını emrediyor. Maximus arenaya çıktığında aşırı kan kaybından ötürü zihni bulanık hale geliyor. Ama Maximus, Commodus ile dövüşte yine de intikam duygusu ve ailesine kavuşmanın (öte dünyada) özlemi ile ayakta kalıyor. 

Sonuçta Maximus, Commodus’un onca hilesine rağmen dövüşte Commodus’u öldürüyor ve intikamını alıyor.

Arenayı ölüm sessizliği kaplıyor. 

Kan kaybından dolayı Maximus’un bilinci artık iyice bulanıklaşıyor. Maximus hayalinde kır evinin bahçesinin tahta kapısını elleriyle yavaşça açıyor. Quintus'un seslenişini güç bela ayırt ediyor ve şu efsane sözü söylüyor:

''Quintus! Özgür adamlarım. Senatör Gracchus Roma’yı (cumhuriyeti, demokrasiyi) yeniden kursun. Roma'da bir rüya vardı... O rüya gerçekleşecek... Bunlar Marcus Aurelius'un istekleridir."

Bu sahne filmin İngilizce olanında şöyle geçiyor: ‘’Quintus! Free my men. Senator Gracchus is to be reinstated. There was a dream that was Rome... It shall be realized... These are the wishes of Marcus Aurelius.’’

Bu sahne filmin Almanca olanında da şöyle geçiyor: "Es gab einen Traum, der Rom war. Er soll verwirklicht werden. Das sind die Wünsche von Marcus Aurelius.’’

Filmin sonunda Maximus'un naaşı askerler tarafından omuzlarda taşınırken; Commodus'un cesedi arenada bırakılıyor.

Maximus hem ailesinin hem de Marcus Aurelius'un intikamını alıyor. Ölümünden önce Maximus bulanık zihninde buğday tarlalarının arasından evine dönüyor. Elleri buğday başaklarını okşayarak yürüyor. Oğlu da ona doğru koşuyor, karısı uzaktan onun gelişini seyrediyor. Bu sahne izleyicileri sessizce için için, içli içli ağlatıyor, izleyicinin gözlerinden tıpır tıpır yaşlar dökülüyor.

Film karakterleri

Filmde General Maximus karakterini oyuncu Russell Crowe ne kadar güzel canlandırmışsa oyuncu Joaquin Phonix de mızmız, yeni yürümeye başlayan çocuk, güce aç hükümdar adayı, aşka muhtaç sapık ve ne yapacağı belli olmayan psikopatın eşsiz bir karışımı olan İmparator Commodus'u o kadar güzel canlandırıyor. Bu haliyle Joaquin Phonix, İmparator Commodus'u tüm zamanların en kötü adamı yapıyor.

Filmin müziği

Filmde üç film müziği iç içe veriliyor: "Honor Him", "Elysium" ve "Now we are free". "Now we are free" müziği, Ortaçağ döneminde latince olarak söylenen Gregorian şarkıları olarak bilinen dini bir vokal müzik türüne benziyor. İşte filmin bu final sahnesinde filmin "Now we are free" adlı müziği devreye giriyor. Aslında izleyicileri ağlatan da bu derin hüznü yansıtan filmin bu müziği oluyor. ‘’Now we are free’’ müziği aslında filmin başından itibaren ince ince çalıyor da ancak izleyici bu müziğin hüznünü son sahnede fark ediyor.

Bu film müziği şimdiye kadar yapılmış en güzel film müziklerinden birisi oluyor. Müzikte kullanılan dil, ‘’gönül dili’’ diyebileceğimiz var olmayan bir dili konuşuyor. Ve şarkı dil olmadan da yürekten konuşulabileceğini, anlaşılabileceğini gösteriyor. Müzik, dil engelini aşarak insan ruhuna hitap ediyor, insan ruhunun derinliklerine ulaşıyor, bir ok gibi insan kalbine saplanıyor, insanın içindeki derin bir şeyi anlatıyor, insanı yalnızca duyguların konuştuğu farklı bir boyuta gönderiyor. Bu müzik aynı zamanda hayatımızın ve en sevdiklerimizin hayatlarının ne kadar kısa olduğunu hatırlatıyor.

İşte filmin bu final sahnesinde izleyicileri ağlatan, izleyiciye kendisini âşık eden ‘’now we are free’’ adlı müziğin yapımcısı Alman müzisyen Hans Zimmer ve Avustralyalı müzisyen Lisa Gerrad da çağımızın Beethoven'i olarak biliniyor.

Ne zaman bir başak tarlası görsem ellerimi başakların üzerinde gezdirerek bu filmi ve bu müziği hatırlıyorum ve içime sonsuz bir hüzün çöküyor.

Tarihi gerçekler

Tabii ki bu film, bir kurgu oluyor. Dolaysıyla film, bazı tarihi gerçeklerden farklı olarak cereyan ediyor.

Filmde de Roma sanki baştan itibaren bir cumhuriyet olarak anlatılıyor. Ancak gerçekte MÖ 753 yılında Roma şehri kuruluyor. Bu şehir önce Roma Krallığı’na ev sahipliği yapıyor. Bu krallık daha sonraları MÖ 510 yılında bir senato tarafından yönetilen Roma Cumhuriyeti oluyor. Yaklaşık 500 yıl hüküm süren Roma Cumhuriyeti, Jul Sezar'ın savaş şartlarında kendine verilen üstün yetkileri kötüye kullanarak cumhuriyeti feshedip kendisini imparator ilan ettiği MÖ 44 yılında imparatorluğa dönüşüyor. Roma, bu tarihte imparatorluğa dönüşse de MS 3. yüzyıla kadar ismen cumhuriyet olarak kalıyor. Bu süre içinde de Roma'da imparatorluktan tekrar cumhuriyete dönüş çabaları da devam ediyor.

Filmde Commodus hile ile tahta geçiyor. Filmde; Roma İmparatoru Marcus Aurelius, ölümüne yakın, halefi olarak yerine hiçbir kan bağı olmamasına rağmen dürüst karakteri nedeniyle General Maximus'un (filmin kahramanı) geçeceğini oğluna söylüyor. Bunu duyan oğlu Commodus çılgına dönüyor ve babasını öldürüyor. Bu sahne Roma tarihinde gerçeği yansıtmıyor. Gerçekte, Marcus Aurelius tahtın varisi olarak Commodus'u bırakıyor. Marcus Aurelius da veba salgınında vebadan eceliyle ölüyor. Ve filmde verildiği gibi gerçekte o zaman Roma’da kimse de ne cumhuriyet ne de demokrasi aşığı olarak kimse bulunmuyor.  

Filmde Commodus, General Maximus tarafından arenada gladyatör dövüşünde öldürülüyor. Gerçekte ise Commodus, bir komplo neticesinde, Caelius'taki büyük gladyatör okulu Ludus Mangus (Domus Vectiliana)’da kaldığı sırada, 31 Aralık 192 gecesi Narcissus adlı bir atlet tarafından banyosunda boğularak öldürülüyor.

Filmde sık sık General Maximus’ın kır evinin görüntüleri veriliyor. Ancak gerçekte ise bu tür kır evleri Avrupa’da ancak 15. yüzyıldan itibaren inşa edilmeye başlanıyor.

Filmde sergilenen sahne, dekor ve kostümler de zamanın sahne, dekor ve kostümlerini yansıtmıyor.

Sonuç

Gladyatör filmi; harika bir filmi, harika bir hikâyeyi, harika bir oyuncu kadrosunu ve harika müzikleri hepsini bir arada barındırıyor. 

Gladyatör filmi; insana insan olmanın temel duyguları olan ‘’şeref’’ ve ‘’onur’’ duygularını hatırlatan ve ailenin kutsallığını ve kimsenin kulu kölesi olmadan da yaşamanın nasıl yüksek bir meziyet olduğunu müthiş bir şekilde gösteriyor. İşte bu filmde en çok da insanın her koşulda yaşayıp ayakta kalabileceği ve kendi karakteriyle yaşam çizgisini çizebileceği anlatılıyor.

Gladyatör filmi, gelmiş geçmiş, görüp görebilecek en iyi filmlerden ve bu yüzyılın en iyi filmlerinden birisi sayılıyor. Film, sinema tarihinin en iyi tarihi destanlarından birisi oluyor. Ridley Scott'ın bu filminde, heyecan verici duyguları aktararak, izleyiciyi, arenada, kölelerin birbirlerini katletmeye zorlanmasını izlemekten keyif almaktan uzaklaştırıp, izleyicinin empati kurmasını ve zamanın içine dalmasını sağlıyor.

Film, aynı zamanda nefret edilen Commodus'a karşı güç mücadelesinde en güçlü silah olacak olan şey halkın sevgisi olduğunu gösteriyor.

Baharın geldiği bugünlerde; gamın, kederin, kasvetin, ülke sorunlarının, kifayetsiz muhteris muhaliflerin, hâlâ Ortaçağ'ın karanlıklarında kalmış siyasetçilerin, onların köhne zihniyetlerinin hepsinin zihinden atılması gerekiyor. Zihni bu şekilde boşaltıp bu filmin izlenmesi filmin müziğinin dinlenmesi ve müziğin aşağıdaki sözlerine odaklanılması gerekiyor:

''Ey özgürlük!
Ey yüce özgür ruh!
Özgür kal benimle yürü!
Altın gibi tarlaların arasında.'' 

Osman AYDOĞAN

Maximus’un Commodus ile dövüş sahnesi:
https://www.youtube.com/watch?v=jPxerGBlN-U

Gladyatör filminden bazı sahneler:
https://www.youtube.com/watch?v=mQQKZ5cgybU

Gladiator Clip - "Now We Are Free"
https://www.youtube.com/watch?v=Z2FKji5UeXU

Gladiator, filmin final sahnesindeki Maximus ve Commodus döğüşü
https://www.youtube.com/watch?v=PP5NqL-moHg

Maximus’un arenada son dövüş Commodus’un yüzüne haykırdığı sahne: ''Benim adım Maximus Decimus Meridius. Kuzey orduları kumandanı, Felix lejyonunun generali ve gerçek imparator Marcus Aurelius'un sadık hizmetkârı. Ayrıca evladı katledilmiş bir baba, karısı katledilmiş bir kocayım. Ve intikamımı er ya da geç alacağım. Ya bu dünyada ya ötekinde!''
https://www.youtube.com/watch?v=Z_7a_eZBC-c

Lisa Gerrard - Hans Zimmer (live in Vienna) "Now we are free"
https://www.youtube.com/watch?v=81yU1JfWZHk

Gladiator soundtrack | Gladiator theme | Now we are free | Indigo Choir (HQ Live)
https://www.youtube.com/watch?v=Cl57NQ6GcF8

Gladiator - Now We Are Free - Erhu & Vocal EPIC COVER - Ft. Angèle Macabiès
https://www.youtube.com/watch?v=2SXjOj1u1ZE

Gregorian müzik grubundan ''Now we are free'': 
https://www.youtube.com/watch?v=KVGamdOhBQM

Orkestra eşliğinde ''Now we are free'':
https://www.youtube.com/watch?v=aUmIELyNGrU