Guernica

12 Nisan 2018

Guernica'nın bombalanması

Guernica, İspanya’nın Bask bölgesindeki küçük bir şehrin adı oluyor. Bu şehir İspanya iç savaşının kanlı bir bölümü olarak tarihte yerini alıyor. Bu şehir Cumhuriyetçilerle savaşan General Franco'ya yardıma gelen Nazi Almanya’sının uçakları tarafından üstelik pazarının kurulduğu gün olan 26 Nisan 1937 tarihinde bombalanıyor. Bombalamanın ardından bir de yangın bombalarıyla şehir ateşe veriliyor. 2000'e yakın insan ölüyor. Bu insanların çoğu pazara ürün getiren köylüler ve alışveriş yapmakta olan şehir halkı oluyor…

Guernica bombardımanını Alman Luftwaffe kuvvetlerine bağlı "Condor Legion’’ ve faşist İtalyan yönetimine ait "Aviazione Legionaria’'ya ait uçaklar yapıyor. Saldırıya ‘’Operation Rügen’’' askeri adı veriliyor…

Guernica vahşeti anlatan eserler

Bu katliamla beraber şehir birçok edebi yapıta da ilham kaynağı oluyor. Bunlardan birisi Avusturyalı yazar Hermann Kesten'in ‘’Gernikalı Çocuklar’’ (Die Kinder von Gernika, 1939) (Sungur Yayınları, 1982) isimli yapıtında bombardımandan sağ çıkan, ama evlerini yitiren bir ailenin acıları genç Carlos'un ağzından çarpıcı bir biçemde anlatılıyor…

Diğer bir edebi eser ise Amerikalı şair ve yazar Archibald MacLeish’in yazdığı ve Melih Cevdet Anday’ın Türkçeye çevirdiği ‘’İspanyol Ölüsü’’ adındaki şiiri oluyor… Bu şiiri yazımın sonunda veriyorum. 

Fakat bu şehrin ve bu katliamın asıl tanıtılması Picasso’nun bir tablosuyla oluyor…

Picasso'nun ''Guernica'' tablosu

"Paris’te bulunan ve Hitler’in yeni savaş uçaklarının gücünü denemek amacıyla İspanya’da bir kenti bombaladığını radyodan duyan bir İspanyol’sanız ağlarsınız... Eğer bir ressamsanız resmedersiniz." Bunlar Pablo Picasso’nun sözleri oluyor…

O sıralarda Paris’te yasayan Pablo Picasso ülkesinde ki bu olaylardan çok etkileniyor ve kübist anlatımlarla, insan ve hayvan organlarının parçalanmış, iç içe girmiş resmini yapıyor... İşte Picasso’nun en önemli resimlerden biri olan bu eserin adı olan ''Guernica'' savaş karşıtlığının tüm dünyada sembolü haline geliyor…

Picasso’nun İspanya iç savaşını anlattığı bu tablo, politikanın ve savaşın resimle aktarılmasının en muhteşem örneği oluyor. Resimde ne yanan binaların alevleri ne de akan kanların kırmızısı bulunuyor. Resimde doğanın ne yeşili ne de mavisi bulunuyor. ‘’Guernica’’ resmi; ıstırap içindeki insanları, ölümü, karmaşayı, yıkıntıları, alevleri, çaresizliği, yenilgiyi ve savaşın vahşetini, zulmünü, acımasızlığını, kaosunu, dehşetini ve hüznünü mükemmel bir şekilde yansıtıyor… Bu nedenle de siyah beyazdır Guernica. Sanat tarihinde gelmiş geçmiş en büyük savaş karşıtı resimdir Guernica… 

Tablo içinde bir sürü gizli imgeler bulunuyor.  İsviçreli psikiyatr, analitik psikolojinin kurucusu ve derinlik psikolojisinin Sigmund Freud ve Alfred Adler ile beraber üç büyük kurucusundan birisi olan Carl Gustav Jung, Picasso’nun resimlerinin içine gizlediği bu imgelerin birer yeraltı karakterleri olduğunu vurguluyor. Guernica tablosu, bütünü ve içine gizlenmiş imgeleriyle ölümün acımasızlığıyla başa çıkmak için gizemli bir güç kaynağı oluşturuyor.

Picasso bu tablosu için şu açıklamada bulunuyor: "İspanyol mücadelesi, gericiliğin halka karşı, özgürlüğe karşı savaşıdır. Bütün sanatçılık hayatım gericiliğe ve sanatın ölümüne karşı sürekli bir mücadeleyle geçti. Gericilik ve ölümle bir an bile anlaşabileceğimi kim nasıl düşünebilir? (...) Üzerinde çalıştığım Guernica dediğim panoda ve yakın zamanda yaptığım tüm çalışmalarda, İspanya’yı acı ve ölüm okyanusunda boğan askerî kasta duyduğum tiksintiyi açıkça ifade ediyorum."

Guernica tablosu halen İspanya’da ‘’Reina Sofia’’ müzesinde bulunuyor…

Almanların özrü

Alman ordusu, 1990 yılında orduyu tanıtan bir reklamda bilgece ve sanki özür dilercesine “Düşmanca imajlar savaşın babalarıdır” (Feindbilder sind Kriegsvater) sloganı ile Picasso'nun Guernica tablosunu kullanıyor… 1997 yılında da, dönemin Almanya Devlet Başkanı Roman Herzog, bu kasabayı Luftwaffe'nin bombalaması nedeniyle İspanya’dan alenen açık açık özür diliyor…

Çifte standart

Gerçi Nazilerin bu şehirde yaptığı katliam, ABD’nin Tokyo ve Dresden bombardımanlarının yanında fazlasıyla sönük kalıyor… Ama tarihi ne yazık ki galipler yazıyor. Picasso’ya sormak lazım aslında Dresden bombalanırken, Tokyo yakılıp yıkılırken neredeydi?

Neyse, 1937 yılını bırakıp gelelim yakın bir zamanımıza…

Sanatın gücü

Günlerden 5 Şubat 2003... Yer: BM Güvenlik Konseyi… Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell o gün, Birleşmiş Milletler’de Irak’ta kitle imha silahlarının varlığına dair kanıtları sunuyor… Yani bir yalandan yarattıkları savaşın gerekçelerini.

Bu konuşma öncesinde Powell’in konuşacağı Güvenli Konseyi girişinde bir tıpkıbasımı bulunan Guernica tablosunun üstü bir örtüyle kapatılıyor… BM basın sekreteri bu kapatma için; “kameralar için bu tablo uygun bir fon oluşturmuyor'' diye açıklamada bulunuyor. Bu da bir başka yalan oluyor… Muhtemel ki Powell’in danışmanları dünya tarihinin en önemli savaş karşıtı tablosu olan Picasso’nun Guernicası önünde konuşmanın doğru olmadığını düşünüyor… Belli ki İspanya iç savaşı ve Guernica katliamı üzerine yapılmış en etkileyici çalışmalardan birinin önünde yalan söylemek Powell’in olmayan vicdanını rahatsız ediyor…

Yakın bir zamanda TRT2'de İngiliz sanat tarihçisi Simon Schama'nın hazırlayıp sunduğu BBC yapımı ‘’Simon Schama's Power of Art’’ isimli bir belgesel yayımlanıyor. Sekiz bölümden oluşan belgeselde her bölümde bir sanatçının özellikle bir eserini anlatılıyor. Sıra Pablo Picasso bölümüne gelince doğal olarak Guernica tablosu anlatılıyor… Bu bölümde Colin Powell’in BM salonunda konuşması esnasında Guernica tablosunun üzerinin örtülmesini Simon Schama şöyle yorumluyor: 

"Ben bunu sanatın gücüne yapılan bir övgü olarak görüyorum. Orada söylenen aslında şuydu: Sen dünyanın en güçlü ülkesi olabilirsin, her yere ordular gönderebilirsin, diktatörleri devirebilirsin ama bir başyapıtla oyun oynayamazsın. Gücün buna yetmez!"

Sanat ve edebiyat gücünü böyle sergiliyor işte…

Şimdi anlıyorsunuz değil mi diktatörler neden sanattan, şiirden ve edebiyattan uzak duruyor, onlardan korkuyor, ilk fırsatta sanatçıları, yazarları, şairleri zindanlara atıyor?

Tablo hakkında bir rivayet

Rivayet edilir ki Almanlar, Paris işgali sırasında katıldığı bir sergide Alman bir general Guernica tablosu önünde durarak Picasso’ya soruyor: “Bu tabloyu siz mi yaptınız?” Picasso cevap veriyor: “Hayır, siz yaptınız.”

Tablonun verdiği mesajlar

Archibald MacLeish’in yazdığı ‘’İspanyol Ölüsü’’ adındaki şiirin ve bu tablonun (Guernica) günümüzdeki her türlü hukuksuzluklara, haksızlıklara, adaletsizliklere, savaşlara ve katliamlara karşı verdiği çok büyük mesajları bulunuyor:

Bugünkü Ortadoğu'yu bir yıkıntı ve kan gölü haline getirenlerin, sebep olanların, ülkedeki haksızlıkların, hukuksuzlukların ve adaletsizliklerin müsebbiplerinin yüzüne de tarih baba bir gün söyleyecektir elbet: ''Siz yaptınız!''

Amerikalı şair ve yazar Archibald MacLeish’in ‘’İspanyol Ölüsü’’ adındaki şiirinde söylediği gibi: ‘’Yanılmayın, hesap sorulmayacak sanmayın. Dökülen kanın hesabı sorulmamışsa, yalanın hesabı sorulmayacak sanmayın… Yanılmayın, bunun hesabı sorulacak, sorulacak ama vakit var vakit var daha.’’

Picasso'nun resmettiği bir tane Guernica var... Günümüzde ise resmedilmeyi bekleyen o kadar çok Guernica var ki!...

Hepsinin hukuk önünde hesaplarını sormak için vakit var daha...

Aslı İrlandalı yazar ve şair Oscar Wilde'ye ait olup kendisi bu sözü çok sık kullandığı için İngiliz müzisyen ve aktivist John Lennon'a ait olduğu sanılan bir söz bulunuyor: “Her şey sonunda iyi olacaktır. Eğer iyi değilse, henüz sonu gelmemiş demektir.”

Aynen öyle olacak… Her şey sonunda iyi olacak. Eğer şimdi iyi değilse, henüz sonu gelmemiş demektir.

Arz ederim…

Osman AYDOĞAN

Picasso’nun tablosu: Guernica 

Picasso’nun tablosu Guernicanın üç boyutlu hali:
https://www.youtube.com/watch?v=jc1Nfx4c5LQ

İspanyol Ölüsü

Bunun hesabı sorulmadı
Gözyaşlarının hesabı sorulmadı ama sorulacak
Madrid'in, Barcelona'nın, Valencia'nın gözyaşları
Bu gözyaşlarının hesabı sorulmadı.
Almeria'nın, Badajoz'un, Guernica'nın döktüğü kan

Bu kanın hesabı sorulmadı.
Gözyaşları yüzlerde kurumuş
Kum üstünde kurumuş kan.
Gözyaşlarının hesabı sorulmadı, kanın hesabı sorulmadı
Sorulacak bunların hesabı.

Çünkü Guernica'nın adamları konuşmaz.
Almeria'nın çocukları sessizdir
Badajoz'un kadınları dilsiz
Dilsizdir onlar, sesleri çıkmaz, sesleri çıkmaz
Boğazlarını tıkamıştır oranın kumu
Konuşmazlar, konuşmayacaklar da ve çocuklar
Almeria'nın çocukları usludur
Kıpırdamazlar, kıpırdamayacaklar da
Vücutları kırık, kemikleri kırık, ağızları
Çünkü ölüdür onlar, dilsizdir hepsi.

Yanılmayın
Hesap sorulmayacak sanmayın.

Yanılmayın
Dökülen kanın hesabı sorulmamışsa
Yalanın hesabı sorulmayacak sanmayın

Yanılmayın
Bunun hesabı sorulacak
Sorulacak ama
Vakit var

Vakit var daha.
Bu yerlerde ölülerin vakti boldur
Badajoz'da, Guernica'da, Almeria'da
Bekliyebilirler vakitleri var daha.

Vakit var
Bekleyebilirler daha.

Archibald MacLeish