Kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yakacaklar!

16 Ocak 2017

Heinrich Heine

Goethe ve Nietzsche'den sonra Alman dilini en iyi kullanan lirik bir Alman şairi bulunuyor: Christian Johann Heinrich Heine (1797 - 1856)

Heine, 19. yüzyılın romantizm ve realizm akımları arasındaki geçiş döneminde siyasal şiirin öncüsü olan en ünlü Alman şairi oluyor. Genelde lirik şiirler yazıyor. Hegel'in öğrencisi, Karl Marx’ın arkadaşı oluyor.  Göttingen, Bonn ve Berlin Humboldt üniversitelerinde hukuk okuyor ancak edebiyata hukuktan daha fazla ilgili duyuyor. Doğduğu Duesseldorf kentindeki üniversiteye adı veriliyor: ''Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf''. Heine’yi ve eserlerini bu sayfalarda daha önce fazlaca ve detaylıca anlattığım için Heine’nin derinliğine girmiyorum. Ancak onun bir kitabından bahsetmem gerekiyor. 

''Almansor: Ein Tragödie''

Heinrich Heine, bu kitabında tarihte defalarca kanıtlanmış başlıkta kullandığım sözünü söylüyor: "Bu sadece bir başlangıçtı, kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yakacaklar.”  (Das war ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen.) Bu söz halen Almanya'da farklı şehirlerde değişik meydanlarda bir anıt yazısı olarak sergileniyor. (Yazımın sonunda bu anıt yazıların bir kısmının fotoğraflarını veriyorum.)

Bu söz, Heinrich Heine’nin; "Der Rabbi von Bacharach" (Verlag Philipp Reclam, 1963) ve  "Atta Troll" (Fischer Verlag, 2005) adlı eserleri ile beraber bir klasik olarak kabul edilen ve 1823’te yayımlamış olduğu “Almansor: Ein Tragödie” (Jazzybee Verlag, 2012) adlı kitabının 21. sayfasında yer alıyor. Bu romanda Heinrich Heine bu sözü roman kahramanlarından birisine büyük bir öngörüyle söyletiyor. Ne yazık ki bu kitapların hiçbirisi Türkçeye çevrilmiyor.

Heinrich Heine “Almansor: Ein Tragödie” adlı romanında 1492 yılında Granada’nın İspanya Krallığı tarafından ilhak edilmesini ve sonrasında yaşananları konu ediniyor. Bu ilhak ile Granada halkı din değiştirmeye zorlanıyor. Kabul etmeyenler de engizisyon eliyle katlediliyor. Kurtulabilen az sayıda insan dağlara çekiliyor. Olabilecekleri öngörebilenler de şehir işgal edilip yağmalanmadan çok önce evlerini terk ediyor.  Almansor da şehri çok önceden terk ederek Fas’a gidiyor. Ancak Almansor Fas’ta kaldığı sürece, din değiştirerek Granada’da kalabilen sevgilisi Zuleima’yı özlüyor. Bu nedenle Almansor, Zuleima’yı bulmak için Granada’ya dönüyor. Romanın bundan sonrası hazin bir aşk hikâyesi olarak anlatılıyor.

Almansor Granada’ya geldiğinde eski tanıdıkları insanlar kendisine; ülkesine ihanet edenlerden, varlıklarını korumak için işgalcilerle işbirliği yapanlardan, işgalciler safına katılanlardan, yerli halka yapılan baskı, işkence ve katliamlardan bahsediyor.

Almansor’a konuşan insanlardan birisi de Almansor’un ailesinin eski yardımcısı Hassan’dır. Hassan, işgalcilere karşı direnmiş ve dağa çıkmıştır. Hassan, yaşadıklarını Almansor’a anlatırken engizisyonun binlerce kitabı ve kütüphaneleri yakmasına atfen işte bu sözü söylüyor: “Bu sadece bir başlangıçtı, kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yakacaklar.’’

Kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yaktılar!

Heine’nin, eserinde Hassan’a büyük bir öngörüyle bu sözü söyletmesinden 112 yıl sonra, 10 Mayıs 1933 tarihinde Naziler tarafından “Alman edebiyatını arındırma” iddiasıyla, 70 bin kişinin toplanarak seyrettiği Berlin-OpernPlatz’ta (Berlin’in Opera Meydanı) yirmi binin üzerinde kitap yakılıyor. Bunlar arasında ünlü Alman yazarlar Heinrich Mann, Erich Maria Remarque, Joachim Ringelnatz ile birlikte Heinrich Heine’nin kitapları da bulunuyor. Tabii ki sadece Berlin şehrinde kitaplar yakılmıyor. Hemen hemen bütün Alman şehirlerinde kitaplar yakılıyor. 

Naziler ise bu kitapları yaktıktan tam sekiz yıl sonra da insanları da yakmaya başlıyor.

Gelelim bize…

II. Abdülhamit döneminde yakılan kitaplar

Genellikle II. Abdülhamit dönemi bir istibdat dönemi olarak biliniyor. Ancak II. Abdülhamit’in binlerce cilt kitabı yaktırdığı pek bilinmiyor.  

Prof. Dr. Fatma Gül Demirel’in bir kitabı bulunuyor: ‘’II. Abdülhamid Döneminde Sansür’’ (Bağlam Yayınları, İstanbul, 2007) Prof. Dr. Fatma Gül Demirel, kitabının 173 ile 183. sayfalarında, tam 11 sayfada yayımladığı listede 132 farklı kitaptan 29 bin 681 adet kitabın II. Abdülhamit tarafından yaktırıldığını yazıyor. Prof. Dr. Fatma Gül Demirel, ayrıca II. Abdülhamit tarafından yakılan kitaplar listesini, ‘’Müteferrika’’ adlı derginin 2005 yılı sayısında da  "Yeni Bulunan Belgelerin Işığında II Abdülhamid’in Yaktırdığı Kitapların Bir Listesi’’ başlığı ile yayınlıyor.

II. Abdülhamit tarafından yakılan kitaplar içinde; Namık Kemal, Ziya Paşa ve Abdülhak Hamid gibi yazarların eserleri, tarih kitapları, Moliér’den yapılan uyarlamalar, ‘’Köroğlu’’ ve ‘’Hayber Kalesi’’ gibi kahramanlık kitapları, ‘’Yusuf ile Züleyha’’, ‘’Kerem ile Aslı’’ ve ‘’Leyla ile Mecnun’’ gibi halk destanları, öyküler, romanlar ve seyahatnameler bulunuyor.

II. Abdülhamid, yaktırdığı kitaplar arasında, Sünni İslâm dünyasının en muteber hadis kitabı olan "Sahîh-i Buharî" adlı kitap da bulunuyor. Bir iddiaya göre kitap içinde "Halka zulmeden idarecilere karşı ayaklanmak haktır" şeklindeki bazı hadislerin varlığı nedeniyle kitap daha piyasaya verilmeden önce toplatılıp yakılıyor.

Prof. Dr. Fatma Gül Demirel, ayrıca kitabında II. Abdülhamit döneminde “Osmanlı Devletine Girişi Yasaklanan Gazeteler” listesine de yer veriyor. (s. 167-171) Prof. Dr. Fatma Gül Demirel, bu listede 162 gazete ismine yer veriyor. Ancak listede genellemeler olduğu için aslında bu listede çok daha fazla gazete bulunuyor. Bu genellemelerin içinde; “Bütün Viyana Gazeteleri”, “Londra gazeteleri”, “Bütün İngiliz Gazeteleri”, “Bütün Fransız Gazeteleri”, “Bütün Atina Gazeteleri” gibi genel ifadeler kullanılıyor.

Kitap yakan, yaktıran zihniyet

Aslında kitapları yakan, yaktıran tek başına II. Abdülhamit olmuyor. Kitapların yakılması köhne ve hastalıklı bir zihniyetin sonucu, köhne ve hastalıklı bir zihniyetin ürünü oluyor. II. Abdülhamit bu zihniyete sadece aracı oluyor. İşte II. Abdülhamit’i ataları olarak görenler de aslında böylesi köhne ve hastalıklı bir zihniyetin sahipleri oluyor.

Girişte bahsettiğim Heine’nin, eserinde Hassan’a büyük bir öngörüyle söylettiği ‘’kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yakacaklar’’ sözünden 112 yıl sonra, 10 Mayıs 1933 tarihinde Naziler tarafından yirmi binin üzerinde kitap yakılıyor. Naziler ise bu kitapları yaktıktan tam sekiz yıl sonra da insanları da yakmaya başlıyor.  

II. Abdülhamit ise 1900’lü yılların başında 132 farklı kitaptan 29 bin 681 adet kitap yaktırıyor. II. Abdülhamit’in bu köhne ve hastalıklı zihniyetini takip edenler ise bu kitapların yakılmasından yaklaşık 100 yıl sonra 02 Temmuz 1993 tarihinde Sivas’ta cayır cayır 35 insanı yakıyor, 20 Temmuz 2015 tarihinde Suruç’ta 33 insanı, 20 Temmuz 2015 tarihinde Ankara Gar’da 107 insanı, 1 Ocak 2017 tarihinde İstanbul Ortaköy’de (Reina) 39 insanı bombalarla katlediyor.

Geceleyin Almanya’yı düşündüğümde uykularım kaçıyor.

Heinrich Heine, eserleri 1835 tarihinde Alman otoriteleri tarafından her dikta rejiminde olduğu gibi yasaklandığında her şair gibi kendisi de Almanya için kaygı duyuyor. Heine, 1844 yılnda yayınladığı ‘’Nachtgedanken’’ şiirinin girişinde şu dizleri kullanıyor: (Yazımın sonunda bu şiirin tamamını veriyorum. Almanca bilenler kaçırmasın, çok güzel bir şiirdir.)

"Denk ich an Deutschland in der nacht,
dann bin ich um den schlaf gebracht"

(Geceleyin Almanya’yı düşündüğümde uykularım kaçıyor.)

Geceleyin Türkiye'yi düşündüğümde uykularım kaçıyor.

Ben de artık son zamanlarda bu dizeleri ufacık bir değişiklikle zihnimde takılmış bir plak gibi şöyle mırıldanıyorum:

"Denk ich an die Türkei in der nacht,
dann bin ich um den schlaf gebracht"

Çünkü, II. Abdülhamit’in bu köhne ve hastalıklı zihniyeti yıllardır beslene beslene, palazlandıra palazlandıra tüm ülke sathına yayılmış bulunuyor. O gün bir otelde insanları yakanlar, birçok yerde bombalarla insanları katledenler, bugün neredeyse tüm bir ülkeyi yakacak hale geliyor. En son olarak 15 Temmuz 2016 tarihinde bunların ülkede neler yapabilecekleri ayan beyan görünüyor. Görünen köy de artık kılavuz istemiyor: Kitapları yakmış oldukları bu yerde, ellerine fırsat geçse sonunda insanları da yakacaklardır.

Osman AYDOĞAN

Heinrich Heine'nin "Kitapları yakmış oldukları bu yerde, sonunda insanları da yakacaklar.” (Dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen) sözü halen Almanya'da farklı şehirlerde değişik meydanlarda bir anıt yazısı olarak sergileniyor.

Aşağıdaki anıt yazıt Berlin-OpernPlatz’ta (Berlin’in Opera Meydanı) yer alıyor. Yazıtta: ‘’Bu meydanın ortasında 10 Mayıs 1933 tarihinde Nasyonal Sosyalist öğrenciler, özgür yazarlar, gazeteciler, filozof ve bilim adamlarının yüzlerce eserlerini yaktılar’’ ibaresi yer alıyor. Berlin-OpernPlatz’ın adı da 31 Ağustos 1947 tarihinde Almanya Sosyal Demokrat İşçi Partisi liderlerinden Agust Bebel’in anısına Bebelplatz olarak değiştiriliyor. Bu meydan günümüzde bu adla anılıyor. 






Aşağıdaki anıt yazıt ''Berlin Humboldt Universitesi'' avlusunda yer alıyor. Anıt yazıtın altında da ''Kitapların yakılması 10 Mayıs 1933'' ibaresi yer alıyor.




Aşağıdaki anıt yazıt Neustadt şehri Marktplatz'da (Pazar Meydanı) yer alıyor. Anıt yazıtın altında yine ''Nasyonal Sosyalistler tarafından kitapların yakılması anısına 14 Mayıs 1933'' ibaresi yer alıyor. 




Aşağıdaki anıt yazıt Braunschweig şehri Schlossplatz (Saray Meydanı)ında yer alıyor. Anıt yazıtın altında yine ''Bu yerde Nasyonal Sosyalistler tarafından kitaplar yakılmıştır. 10 Mayıs 1933'' ibaresi yer alıyor. 




Nachtgedanken

Denk ich an Deutschland in der Nacht,
Dann bin ich um den Schlaf gebracht,
Ich kann nicht mehr die Augen schließen,
Und meine heißen Tränen fließen.

Die Jahre kommen und vergehn!
Seit ich die Mutter nicht gesehn,
Zwölf Jahre sind schon hingegangen;
Es wächst mein Sehnen und Verlangen.

Mein Sehnen und Verlangen wächst.
Die alte Frau hat mich behext,
Ich denke immer an die alte,
Die alte Frau, die Gott erhalte!

Die alte Frau hat mich so lieb,
Und in den Briefen, die sie schrieb,
Seh ich, wie ihre Hand gezittert,
Wie tief das Mutterherz erschüttert.

Die Mutter liegt mir stets im Sinn.
Zwölf lange Jahre flossen hin,
Zwölf lange Jahre sind verflossen,
Seit ich sie nicht ans Herz geschlossen.

Deutschland hat ewigen Bestand,
Es ist ein kerngesundes Land,
Mit seinen Eichen, seinen Linden,
Werd ich es immer wiederfinden.

Nach Deutschland lechzt ich nicht so sehr,
Wenn nicht die Mutter dorten wär;
Das Vaterland wird nie verderben,
Jedoch die alte Frau kann sterben.

Seit ich das Land verlassen hab,
So viele sanken dort ins Grab,
Die ich geliebt - wenn ich sie zähle,
So will verbluten meine Seele.

Und zählen muß ich - Mit der Zahl
Schwillt immer höher meine Qual,
Mir ist, als wälzten sich die Leichen,
Auf meine Brust - Gottlob! sie weichen!

Gottlob! durch meine Fenster bricht
Französisch heitres Tageslicht;
Es kommt mein Weib, schön wie der Morgen,
Und lächelt fort die deutschen Sorgen.

Heinrich Heine