Yeni Ekonomik Program (OVP)

13 Aralık 2021

Yeni Ekonomik Program

Türkiye ekonomisinin 3 yıllık yol haritası niteliğindeki 2022-2024 dönemini kapsayan Yeni Ekonomi Programı (Orta Vadeli Program) (OVP) 05 Eylül 2021 Pazar günü Resmi Gazetede yayımlanıyor.

OVP’da; büyüme hızından, işsizliğe, oradan enflasyona, cari açığa, cari açığın gayrisafi milli hasılaya oranına, dolar cinsinden gayrisafi milli hasılanın miktarına, dolar cinsinden kişi başına düşen milli gelire, ihracat ve ithalat hedeflerine, dış ticaret açığına, kamu maliyesinden bütçe açığına, iç borçlanmadan altın ve döviz cinsinden dış borçlanmaya, istihdamdan yeşil dönüşüme kadar bir yığın rakamlar telaffuz ediliyor…

OVP’da hükümetin Dolar/TL kuruna ilişkin öngörülerini 2021 için kura ilişkin 8,30, 2022 için 9,27, 2023 için 9,77 ve 2024 için 10,26 oluyor…

Ancak 13 Aralık 2021 günü sabah sabah gazetelerin ekonomi sayfalarında Dolar/TL kurunu 14.08 olarak görünce OVP benim için artık içi boş bir kağıt parçası haline geliyor, bir masal oluyor ve OVP’a ve OVP’da zikredilen hiçbir rakama inancım kalmıyor…

OVP’a ve OVP’da zikredilen hiçbir rakama inancım kalmayınca da ben başka gerçek rakamlara gidiyorum…

Türkiye’de gelir adaletsizliği (*)

Türkiye’de ‘’ekonomik büyüme’’ probleminin yanında bir de ‘’gelir adaletsizliği’’ sorununun da olduğu herkesin malumu oluyor.

Türkiye’de yılda 10 bin dolardan az kazanan yetişkinlerin oranı da yüzde 75’i geçiyor. TÜİK’in salgından önce Eylül 2019 tarihinde açıkladığı verilere göre Türkiye’de toplumun en zengin yüzde 20'sinin gelirinin, en yoksul yüzde 20'sinin gelirine oranı bir önceki yıla göre 7,5'ten 7,8'e, 2020 yılında ise 8’e çıkıyor.

Türkiye’de en yüksek gelire sahip %20'lik grubun toplam gelirden aldığı pay, 2020'de bir önceki seneye kıyasla 1,2 puan artarak %47,5'e çıkıyor.…

Öte yandan TÜİK’in açıkladığı P90/P10 oranında da kötüye gidiş söz konusu oluyor. P90, bir ülkedeki en zengin %10’luk grubu oluşturan kişileri ifade ederken P10 bir ülkedeki en yoksul (en az gelire sahip) %10’luk grubu temsil ediyor. Kısacası, P90/P10 oranı ülkedeki en zengin %10’luk grubun gelirinin en yoksul 10’luk grubun gelirinin kaç katı olduğunu ifade ediyor. Buna göre 2014 yılında Türkiye’de P90/P10 oranı 12,6 iken 2020 yılında 14,6 kata yükseliyor… Böylece P90/P10 oranı son 10 yılın en yüksek seviyesine gelmiş oluyor…

Türkiye’de ‘’Maddi Yoksunluk Oranı’’ Artıyor

Türkiye'de gelir dağılımı göstergeleri, salgının başladığı 2020 yılında önceki yıllara göre olumsuz bir şekilde seyrediyor ve gelir dağılımındaki bozulma 11 yılın en kötü seviyesine ulaşıyor. 2020’de Türkiye’de zenginlerin toplam gelirdeki payı yükselirken, “ciddi maddi yoksunluk oranı'' da artış gösteriyor…

TÜİK ve Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat), finansal sıkıntıda olma durumunu ifade etmek için “maddi yoksunluk” kavramını kullanıyor. Aşağıda belirtilen dokuz maddenin en az üçünün ekonomik olarak karşılanamaması, "maddi yoksunluk" durumu olduğunu gösteriyor. Bu maddelerden en az dördünün karşılanmaması halinde ise bu durum "ciddi maddi yoksunluk" anlamına geliyor.

Bu dokuz madde şunlar oluyor: 1. Çamaşır makinesi, 2. Renkli televizyon, 3. Telefon, 4. Otomobil, 5. Beklenmedik harcamalar, 6. Evden uzakta bir haftalık tatil, 7. Kira, konut kredisi, borç ödemeleri, 8. İki günde bir et, tavuk, balık içeren yemek  ve 9. Evin ısınma ihtiyacı…

2019 yılında Türkiye nüfusunun %26,3'ü belirtilen ihtiyaçların en az dördünü karşılayamayacak durumda olup, “ciddi maddi yoksunluk” yaşıyor iken bu oran, 2020 yılında %27,4'e ulaşıyor...  

Gini Katsayısı

Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan ve sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında eşitliği, 1'e yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı ifade eden Gini Katsayısı da, TÜİK verilerine göre Türkiye’de 2018'de bir önceki yıla göre 0,003 puan artışla 0,408’e çıkıyor. 2020 yılı itibarıyla Gini Katsayısı geçen yıllara göre daha da artıyor. Gini Katsayısı 2020 yılında da 0,410’a yükselerek 2010 yılından beri en yüksek seviyeye geliyor. Yani Türkiye’de gelir adaletsizliği her gün gittikçe artarak Türkiye’de Gini Katsayısı son 10 yılın en yüksek seviyesinde ulaşıyor…

Ancak durum sadece Türkiye’ye özgü değil. Son yıllarda başta ABD ve Avrupa olmak üzere ülkelerdeki en zengin yüzde 1’in elindeki servetin yüksekliği giderek artıyor. Bu durum gelişmiş ülkelerde doğum oranlarının azalmasıyla servet belirli ellerde toplanırken Türkiye gibi ülkelerde ise sosyal adaletsizlikle sağlanıyor.

Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayınlanan verilere göre AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında Türkiye, en yüksek Gini Katsayısına sahip ülke oluyor. AB’ye üye 27 ülke ortalamasında Gini katsayısı ise 0,302. Slovakya 0,228 kat sayısı ile AB ülkeleri içerisinde gelir dağılımı en dengeli ülkeler sıralamasında ilk sırada yer alıyor. 

Slovakya’yı takip eden ülkeler arasında Slovenya (0,239) ve Çekya (0,240) bulunuyor. Türkiye (0,410), Bulgaristan (0,408) ve Litvanya (0,354) ise gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu üç ülke konumunda bulunuyor…

Ancak bütün bu veriler bana Fransız ekonomist Thomas Piketty’nin bir kitabını, bir röportajını ve bir yazısını ve Gandhi'nin bir sözünü hatırlatıyor...

21. Yüzyıl’da Kapital

Bu verilerin bana hatırlattığı kitap Thomas Piketty’nin ‘’21. Yüzyıl’da Kapital’’ (İş Bankası Kültür Yayınları, 2014) isimli kitabı oluyor…

Thomas Piketty kitabında "kapitalizm ekonomik eşitsizliğe neden oluyor" tespitini yaptıktan sonra özet olarak şunu söylüyor: ‘’Sermaye, ekonomiden hızlı büyüdüğü zaman, eşitsizlikler ortaya çıkıyor. Bu eşitsizlikler büyük huzursuzluklara yol açıyor ve demokratik değerleri zayıflatıyor. ‘’

Kitaptan bazı bölümler:

‘’Bugün sermayenin yol açtığı eşitsizlik, uluslararası olmaktan ziyade ulusal bir sorundur; sermayenin mülkiyetindeki eşitsizlik, bir ülkeyi diğerine düşürmekten ziyade, her ülkenin içinde zenginler ve yoksulları karşı karşıya getirmektedir.’’

‘’ Asıl mesele eşitsizliklerin büyüklüğünden ziyade meşrulaştırılıp meşrulaştırılmadığıdır. Kazananların toplumsal hiyerarşiyi bu şekilde tarif etmek istemesi şaşırtıcı değildir, kaldı ki bazen kaybedenleri buna ikna etmekte başarılı oldukları aşikârdır.’’

‘’Otuz yıl sonra, en üst binde birlik kesimin dünyanın toplam sermayesinden aldığı pay toplam servetin %60’ına erişecektir; ciddi bir baskı aygıtı ya da fazlasıyla güçlü bir ikna aracı ya da her ikisi birden olmadan böyle bir durumun mevcut politik kurumlar çerçevesinde gerçekleşebileceğini hayal etmek oldukça zordur.’’

‘’Dini otoriteler, faiz gibi belli yatırım türlerini ve faaliyetleri yasakladılar ancak aynı otoriteler sermayeden getiri elde etmenin meşruiyetini sorgulamamışlardı. Tarım toplumlarında dini otoriteler, hem kendilerinin istifade ettiği hem de toplumu yapılandırmak için kullandıkları toplumsal grupların geçimini sağlayan toprak kirasının meşruiyetini sorgulamaya asla yanaşmadılar.’’

‘’Endişelenmemiz gereken asıl konu kamu borçları değildir, Kamu borçları toplam özel sermayeden çok daha azdır ve tasfiye edilmeleri düşünüldüğü kadar zor olmayabilir. Asıl acil olan eğitim sermayesinin arttırılması ve doğal sermayedeki tahribatın önlenmesidir.’’

Thomas Piketty’nin bir röportajı

Şimdi gelelim Thomas Piketty’nin Galatasaray Üniversitesinde bir konferans vermek üzere 2014 yılı Kasım ayında geldiği Türkiye'de verdiği röportajına ('’Servet vergisi koyun'’, Barış Balcı, Hürriyet, 11.11.2014)

Thomas Piketty röportajında özetle; düşük oranda bile olsa zenginlere getirilecek servet vergisinin Türkiye’de şeffaflık yaratacağını belirtiyor. Piketty, Türkiye’nin Japonya’dan daha çok dolar milyarderi olduğu bilgisi için ise, “dehşet verici’’ ifadesini kullanıyor. Piketty, servet eşitsizliğinin sadece yetenek ve inovasyonla alakalı olmadığını gösterdiğini söylüyor…

Piketty röportajında özetle şunları söylüyor:

‘’Diğer gelişen ülkelerde olduğu gibi Türkiye’nin eğitime ve yeteneklere geniş çaplı bir yatırım yapmaya ihtiyacı var. Bu da yeterli finansman ve vergi gelirleriyle olabilir. Türkiye’nin gelir ve servet konusunda daha çok şeffaflığa da ihtiyacı var. Orta sınıf ve dar gelirliler, zenginlerin daha az vergi ödediğini, burada bir adaletsizlik olduğunu gördüklerinde kamu harcamaları için vergi ödemeyi kabul etmezler. Mali adalet başarılı bir kalkınma stratejisinin anahtarlarından biridir.’’

‘’Evet, net servete, başlangıçta düşük oranlı, sonraki aşamalarda artan bir verginin Türkiye gibi ülkede çok faydalı olacağını düşünüyorum. Hiç olmazsa bu vergiyi getirmek, farklı servet gruplarının yıldan yıla nasıl faaliyetler gösterdiğini ortaya çıkaracak ve kamuoyuna daha fazla bilgi ve şeffaflık sağlayacak. Gelir ve servet dinamikleri hakkında güvenilir kamusal bilginin eksik olması, demokratik tartışmayı çok zor hale getirir. Eğer Türkiye’nin Japonya’dan fazla dolar milyarderi varsa, bu kesinlikle dehşet verici bir durum. Bu, servet eşitsizliğinin sadece yetenek ve inovasyonla alakalı olmadığını gösteriyor.’’

‘’Servet eşitsizliği, sermaye kaçışı, vergi kaçırma ve genel olarak finansal şeffaflığın eksikliği gibi konuların Avrupa ve ABD’ye göre Türkiye, Brezilya ve Çin gibi ülkelerde daha önemli olduğunu düşünüyorum. Bu alanlarda ilerleme kaydetmek için ülkelerin güçlerini birleştirmesi gerekir. Hepimizin çözmemiz gereken basit bir problemi var. Eğer kamuoyunu küreselleşmenin sosyal ve mali adaletle birlikte gerçekleşebileceğini ikna edemezsek, insanlar giderek milliyetçi çözümlere itibar gösterecek.’’ 

Thomas Piketty’nin röportajında verdiği cevaplar Türkiye ekonomisinin sadece büyüme ekseninde tartışılmaması gerektiğinin altını çizen bir uyarı niteliğinde oluyor…

Thomas Piketty’nin bir yazısı

Piketty, ayrıca bir yazısında, Ortadoğu ülkelerinde petrolün ve servetin çok küçük bir nüfusun elinde toplanmış olmasının IŞİD’in ve İslam adına yapılan terörün nedeni olduğunu vurguluyor.

Bölgedeki servet ve petrol dağılımının, çok küçük bir yönetici azınlığın zenginliğine ve çok büyük kitlelerin “yarı köle” koşullarında yaşamasına yol açtığını belirtiyor. Bölgedeki bu büyük gelir dağılımı çelişkisinin IŞİD’i ve terörü tetiklediğini söylüyor. 

Bu düzeni, kendi çıkarları için istismar eden Batılı ülkelerin desteklediğini belirten Piketty, İslam adına yapılan terörü doğuran bu ekonomik eşitsizlikten de Batı ülkelerini sorumlu tutuyor.

Piketty, terörle mücadelenin de en iyi biçimde, ekonomik eşitsizliklerin giderilmesi yoluyla yapılacağını belirtiyor.

Gandhi’nin bir sözü

Piketty’nin hem kitabı ve röportajı hem de diğer yazıları bana Gandhi’nin bir sözünü hatırlatıyor:

“Şiddetin kökleri: çalışmadan elde edilen zenginlik, ahlaktan yoksun ticaret, insanlıktan yoksun bilim, özveriden yoksun tapınma, ilkeden yoksun politika...”

Ne yazık ki Gandhi’niin şiddetin kökleri konusunda söylediği her bir konu bizde fazlasıyla bulunuyor… Bunları düzeltmeden teröre bir çözüm asla ve asla bulunmuyor…

Son söz

Eğer Türkiye’de geleceğe dönük olarak ekonomik kalkınma, sosyal adalet ve sosyal barış hedefleniyorsa ülkede yaşanan gelir adaletsizliğine dikkat edilmesi, Thomas Piketty’nin ve Gandhi’nin sözlerine kulak verilmesi gerekiyor… Ancak Türkiye’de yönetimden ve ekonomiden sorumlu olanlar ekranlarda içi boş ''Yeni Ekonomi Programı'' diye diye, ‘’dış güçler’’ diye diye, ‘’onlar, ötekiler’’ diye diye, ‘’din, iman, vatan, millet, bayrak’’ diye diye masallar anlatıyor… Gerçek ‘’bekâ sorunu’’ ise işte kimsenin görmediği burada yatıyor…

Bana da naçizane arz etmek kalıyor…

Osman AYDOĞAN

(*) TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları 2020 Araştırması