Atma müjgan okların bu cânıma Allah için

17 Aralık 2024

Tokatlı Gedâyî mahlası ile anılan şairin ‘’Atma müjgan okların bu canıma Allah için’’ adlı şiirini ve bu şiirden yola çıkan bir türküyü paylaşacağım. Ancak önce Tokatlı Gedâyî’yi kısaca anlatmam gerekiyor.

Tokatlı Gedâyî

Tokatlı Gedâyî, 1826 yılında Tokat'ta doğuyor, 1889 yılında da İstanbul’da vefat ediyor. Asıl ad Ahmed. İlköğreniminden sonra babasının keresteci dükkanında çalışıyor. Sevdiği kızı ailesi almayınca saz ve şiire merak salıyor. Batumlu Bektaşi babası Yeseri Baba, Tokat’a gelince Ahmed’e Fedâyî mahlasını veriyor. Bir süre sonra İstanbul’a geliyor. İstanbul Kumkapı ve Yenikapı semtlerindeki kahvelerde sazı ve sözüyle tanınıyor. İstanbul'un tanınmış yazar ve şairleri tarafından beğeniliyor. Onların önerisiyle Padişah Abdülaziz'in huzurunda saz çalıyor. Hatta Gedâî, Abdülaziz huzurunda icra edilen fasıllara başkanlık ediyor. Sonra da sarayın incesaz heyetine katılıyor. Beşiktaş'taki dükkanında arzuhalcilik yapıyor. Bu nedenle bazı kaynaklar Tokatlı Gedâyî olarak değil de Beşiktaşlı Gedâyî olarak tanıyor. 19'uncu yüzyıl âşıkları arasında Arapça, Farsça sözlük ve tamlamalara fazlaca yer verişi ve hece ölçüsünün yanında aruzla da şiir yazmasıyla dikkat çekiyor. Rumelihisarı’nda bir Bektaşi dergâhında bir şeyh olan Nafi Baba’ya intisap ediyor. Ancak Gedâyî, bir Bektaşi şairi olarak bilinmiyor. Gedâyî hakkındaki bilgiler ve bazı şiirleri iki kaynakta toplanıyor: Bunlardan birincisi Muhtar Yahya Dağlı’nın ‘’Bektaşi Edebiyatından Tokatlı Gedâyî. Hayatı ve Eserleri’’ (İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1943), diğeri ise Sadettin Nüzhet’in ‘’XIX. Asır Saz Şairlerinden Beşiktaş'lı Gedâyî’’ (Sühulet Kütüphanesi.1933)

Şimdi de Tokatlı Gedâyî’nin girişte bahsettiğim şiiri:

Atma müjgan okların bu cânıma Allah için

Atma müjgan okların bu cânıma Allah için
Girme ey ebru kemanım kanıma Allah için
Hastayım bir çare kıl hicranıma Allah için
Ey hekim-i vaktolan gel yanıma Allah için
Bir ilac et derd-i bi-dermanıma Allah için, Allah için.

Vermeden salabet ehl-i dide-i giryan yürü
Olmadan her katresi bir bahr-i bi-payan yürü
Hasretinle çıkmadan bari bedenden can yürü
Ruz-i hicrimdir ecel vaktimdir ey Lokman yürü
Durma gafil sahi kıl imkânıma Allah için, Allah için.

Dostlarım tutsun elimi yok mu bir ehl-i vefa?
Hakisar oldum ayak altında kaldım vah bana
Eyledim o nevcivanın yoluna canım feda
Tutsun Azrail giribanımı minnet ne sana
Al kavuştur canımı Cananıma Allah için, Allah için.

Bilemem serv-i eda gül yüzlü yare neyledim?
Ondan özge taze bir güzel mi sevdim peyledim?
Dertlerim nur -u ciğer-hunuyla tahrir eyledim
Ey Gedai çaresiz kaldım da halım söyledim
Oku bu divanımı sultanıma Allah için, Allah için.

Şiiri anlamak için şu iki açıklamayı yapmam gerekiyor.

Bu açıklamamdan birisi şiirde geçen Arapça ve Farsça sözcüklerle ilgili:

Müjgan: Kirpik
Ebru: Kaş
Hicran: Ayrılığın verdiği acı
Seylab, Seylabe (çoğulu:salabet): Taşkın su, sel
Nevcivan: Genç, taze
Dide-i Giryan: Teessürle ağlayan göz
Bipayan: Sonsuz
Say: Koşmak
Hakisar: Toz toprak içinde kalmış
Hün: Kan
Tahrir: Yazmak

İkinci açıklamam ise ‘’Allah için’’ ifadesiyle ilgili:

‘’Allah için’’ Türkçe’de basit anlamıyla ‘’ne olur, yalvarırım’’ anlamına geliyor. Ancak tasavvufta ‘’Allah için’’ sözü ihlas makamına işaret ediyor. İhlas ise Allah'a vuslatta sadece Hakk'ı ve Hakk'ın rızasını gözetmek ve araya başkasını sokmamak anlamına geliyor. İhlas makamına da ancak kalbin (nefsin, egonun) tasfiyesinden sonra ulaşılıyor.

Türkü olarak ‘’Atma müjgan okların bu canıma Allah için’’

Tokat’lı Aşık Gedai’nin bu şiirini Kayseri, Sarız’dan Hacı Bayrak türküye dönüştürüyor. İhsan Öztürk de derleyip notaya alıyor. Bu türkü TRT arşivinde 4993 repertuar numarasıyla yer alıyor.

Bu türküyü çok Halk Müziği sanatçısı yorumluyor. Ancak türkülerdeki manayı sesi ve tavrı ile üslûba döken çok az sanatçı bulunuyor. Bu az yorumların bağlantılarını yazımın sonunda veriyorum. Artık her şeyin popüler kültüre teslim olduğu zamanımızda ‘’şıkıdım şıkıdım oynamak’’ dururken böyle nadide eserlerin de çok az alıcısı bulunuyor.

Osman AYDOĞAN

Adile Kurt Karatepe; ‘’Atma müjgân okların bu cânıma Allah Için’’
https://www.youtube.com/watch?v=2X35ksUYoMA

Hüseyin ve Hayal; ‘’Atma müjgân okların bu cânıma Allah Için’’
https://www.youtube.com/watch?v=tKFB3abZAQ8

Canan Başkaya; ‘’Atma müjgan okların bu cânıma Allah İçin’’
https://www.youtube.com/watch?v=kqh6_DmnBPI

Senem Akdemir; ‘’Atma müjgân okların bu cânıma Allah için’’
https://www.youtube.com/watch?v=AWTfsmMSc7I